عظمت و شخصيت حضرت عبدالعظيم در نظر امامان عليهم السلام و عالمان بزرگ شيعه ^۱

عبدالعظيم بن عبداللّه بن على بن حسن بن زيد بن حسن بن على بن ابى طالب عليه السلام ، صاحب كتاب «خطب اميرالمؤمنين» و «اليوم والليلة»، مشهور به حضرت عبدالعظيم و شاه عبدالعظيم، از سادات حسنى و از بزرگان اين خاندان، مورد احترام امامان عصر خود و از راويان موثق است.
متأسفانه با همه جلالت قدر، زندگانى و حتى تاريخ ولادت و رحلت او به درستى روشن نيست. ليكن به موجب روايتى كه از امام هادى عليه السلام در باب فضيلت زيارت او آمده، روشن مى شود كه پيش از شهادت اين امام بزرگوار (254 ه .ق) درگذشته است و مى توان گفت در آغاز دهه ششم از سده سوم هجرى و در خلافت «المعتز» زندگانى را بدرود گفته است.
مؤلف كتاب «جنة النَّعيم» با آن كه نام زوجه آن جناب را هم نوشته، ^۲ متعرض تاريخ ولادت، سن و سال دقيق رحلت او نشده و تنها مى نويسد:
«پس بايد وفات حضرت عبدالعظيم، اوايل 250 هجرى، چند سال قبل از شهادت حضرت امام على النقى عليه السلام باشد». ^۳
از امامان بزرگوار، با امام جواد، امام هادى و امام عسكرى عليهم السلام معاصر بوده است. امّا آيا محضر حضرت امام على بن موسى عليه السلام را هم درك كرده و از او حديثى شنيده است؟ مؤلف الذريعه در اين باره نويسد:
«عصرامام رضا وامام جواد عليهاالسلامرادرك نمود وايمان خودرا برامام هادى عليه السلام عرضه كرد.و ازبرخى كتابها نقل است كه وفات او در نيمه شوال سال 252 هجرى است». ^۴
ابن بابويه در «من لايحضره الفقيه» در باب روزه يوم الشك، روايتى از او از امام رضا عليه السلام آورده و ذيل آن نوشته است: «مصنف كتاب گويد حديثى است غريب و آن را جز از طريق عبدالعظيم حسنى نمى شناسم». ^۵
همچنين درتعليقه شهيدثانى بر«خلاصه» آمده است كه حضرت رضا عليه السلام بر زيارت او توصيه فرموده است. ^۶ ليكن عالم رجالى معاصر جناب آقاى شوشترى نويسد:
«ظاهر اين است كه روايت حضرت رضا عليه السلام در وجوب بهشت براى زيارت فاطمه دختر موسى بن جعفر عليه السلام است، نه براى عبدالعظيم». ^۷
سيداستاد بزرگوارآية اللّه خويى رحمه الله ،آنچه را كه دركتاب «اختصاص» آمده است كه امام هشتم به عبدالعظيم فرمود:«سلام مرا به اولياى من برسان»،به خاطرارسال حديث نامعتمد دانسته و نوشته اند: «متحصل از كلمات اصحاب ما اين است كه عبدالعظيم، رضا عليه السلام را نديده است، تا چه رسد كه در حيات آن امام درگذشته باشد». ^۸
پس ظاهرا بلكه مطمئنا وى محضر امام هشتم را درك نكرده و مستقيما از او روايتى نشنيده است.
به هرحال چون موضوعى كه اين جانب، تحقيق در آن را تعهد كرده ام حرمت اين بزرگوار در ديده علما و ائمه اطهار است، بيش در اين باره سخن را به در ازا نمى كشانم.
سيدعبدالعظيم حسنى ـ چنانكه نوشتيم ـ مورد احترام امامان عصر خويش بوده است و عالمان انساب و تذكره نويسان در طول زمان او را به جلالت قدر ستوده اند. و روايتها از او در كتابهاى علماى شيعه آمده است؛ از جمله، روايتى كه از ابوبصير از امام صادق عليه السلام در بيان «الذين يستمعون القول فيتَّبعُون أحسنه» در كافى است. ^۹