تجارت در لغت و علم حقوق

واژه شناسى تجارت[۱]

واژه «تجارت»، مصدر است از ريشه «ت ج ر» به معناى خريد و فروش، داد و ستد و معامله كردن. ابن منظور در اين باره مى گويد:

تَجَرَ يَتجُرُ، تَجرا و تِجارَةً: باعَ و شَرى.[۲]

«تَجَرَ يَتجُرُ، تَجرا و تِجارَةً» به معناى خريد و فروش مى باشد.

راغب در مفردات، تجارت را اين گونه معنا مى كند:

التِّجارَةُ: التَّصَرُّفُ فى رَأسِ المالِ طَلَبا لِلرِّبحِ... و لَيسَ فى كَلامِهِم تاءٌ بَعدَها جيمٌ غَيرُ هذَا اللَّفظِ.[۳]

تجارت تصرف و به كارگيرى سرمايه براى به دست آوردن سود است... و در زبان عربى كلمه اى ديگر به جز همين كلمه وجود ندارد كه بعد از حرف تاء حرف جيم باشد.

در اصطلاح علم حقوق

در اصطلاح علم حقوق، تجارت، عبارت است از هر گونه تلاش براى به دست آوردن اموال و جلب خدمات و پول براى مبادله با آنها؛ خواه قبل از مبادله، تصرّف و تغيير شكلى در اموال صورت گرفته باشد يا نه، و خواه آن مبادلات به صورت اجاره باشد يا انتقال مالكيت خدمات و منافع در برابر ثمن.[۴]

بر پايه اين تعريف، تجارت، مفهومى گسترده دارد و بسيارى از معاملات را مى تواند شامل شود ؛ از جمله خريد يا تحصيل هر نوع مال منقول به قصد فروش، عقد اجاره، هر نوع عمليات واسطه گرى يا حق العمل كارى و تسهيل معاملات ؛ مانند تأسيس و به راه انداختن عمل حرّاجى، برپايى نمايشگاه هاى عمومى، عمليات صرّافى و بانكى و عمليات بيمه و كشتى سازى.[۵]

شيخ كلينى رحمه الله از محمّد بن فضيل از ابو الحسن عليه السلام[۶]نقل كرده كه ايشان در تعريف تجارت مى فرمايد:

كُلُّ مَا افتَتَحَ بِهِ الرَّجُلُ رِزقَهُ فَهُوَ تِجارَةٌ.[۷]

هر كارى كه انسان با آن روزى اش را به دست آورد، تجارت است.

بنا بر اين، برخلاف آنچه در عرف امروز رايج است كه تجارت به داد و ستدهاى كلان اطلاق مى شود، اين واژه، لغتا، اصطلاحا و شرعا، شامل انواع تلاش ها جهت كسب درآمد و روزى است و مقصود از تجارت در اين بخش نيز همين معناست.