انواع استئثار (انحصار طلبی)

استئثار ، از منظر احاديث اسلامى ، به دو بخش تقسيم مى شود : استئثار ستوده و استئثار نكوهيده .

الف ـ استئثار ستوده

استئثار ستوده ، عبارت است از ويژه سازى خويش به حق ، مانند اين كه خداوند متعال ، بخشى از علوم را به خود، ويژه ساخته است ، چنان كه از امام صادق عليه السلام روايت شده است:

إنَّ للّهِِ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ عِلمَينِ : عِلما أظهَرَ عَلَيهِ مَلائِكَتَهُ وأنبِياءَهُ ورُسُلَهُ ... وعِلما استَأثَرَ بِهِ .[۱]

براى خداى ـ تبارك و تعالى ـ دو علم است : يكى علمى كه فرشتگان و پيامبران و فرستادگانش را بر آن آگاه گردانيده ... و ديگرى، علمى كه ويژه خود قرار داده است .

و در روايتى ديگر از ايشان آمده است:

إنَّ اسمَ اللّهِ الأَعظَمَ عَلى ثَلاثَةٍ و سَبعينَ حَرفا، و إنَّما كانَ عِندَ آصِفَ مِنها حَرفٌ واحدٌ ... و نَحنُ عِندَنا مِنَ الاِسمِ الأَعظَمِ اثنانِ و سَبعونَ، و حرفٌ و احِدٌ عِندَ اللّهِ تَعالَى استَأثَرَ بِهِ فى عِلمِ الغَيبِ عِندَهُ .[۲]

همانا اسم اعظم خداوند ، داراى هفتاد و سه حرف است و از اين تعداد ، تنها يك حرف آن در اختيار آصف [بن بَرخيا] بود ... و نزد ما از اسم اعظم ، هفتاد و دو حرف است . و يك حرف ، نزد خداى متعال است كه در انحصار خود او و در علم غيبش است.

نيز مواردى از ويژه سازى خويش و يا وابستگان از اموال شخصى ، استئثار ممدوح شناخته مى شود .

و به طور كلّى هر جا ويژه ساختن خود يا نزديكان، بر اساس حكمت و منطبق با موازين عقل باشد ، استئثار ، ممدوح است.

ب ـ استئثار نكوهيده

استئثار نكوهيده ، عبارت است از ويژه ساختن خود و يا نزديكان، بر خلاف منطق عقل و فطرت . اين نوع از استئثار نيز بر دو قسم است:

اوّل . استئثارى كه تجاوز به حقوق ديگران نيست و تنها ، اقدامى است بر خلاف ارزش اخلاقىِ «ايثار» .

دوم . استئثارى كه افزون بر مخالف بودن با ايثار ، تجاوز به حقوق ديگران نيز هست.

احاديثى كه ارائه شدند ، ناظر به استئثار نكوهيده اند و شامل ويژه ساختن خود و نزديكان ، همراه با تجاوز به حقوق ديگران مى شوند .