(5)
سفرنامه اصفهان و كاشان و قم و طهران ۱
1227 ق
ميرزا صالح شيرازى به همراه سرگور اوزلى و هيأت همراه او در اوايل سال 1227ق از شيراز به اصفهان آمد و پس از آنجا به كاشان و قم و تهران رسيد. او گزارش سفر و وضع شهرهاى مذكور را در رساله اى نوشت كه بعدها سرگور اوزلى چكيده آن را در روزنامه سفر خود به انگليسى مندرج ساخت. جناب ايرج افشار اصل اين رساله را يافته و چاپ كرده است.
ميرزا صالح در اينجا درباره بنا و بانى شهر رى و تعداد جمعيت و آثار باستانى آنجا سخن گفته است. او از شيخ نجم الدين دايه در مرصاد العباد نقل مى كند كه «در فتنه چنگيزى از رى هفتصد هزار مردمان معتبر شهيد شدند» و همين را در وصف آبادىِ رىِ قديم كافى مى داند.
وصف رى
و اما دارالخلافه طهران از اقليم چهارم است. از بلاد عظيمه ايران است و از عراق عجم محسوب مى شود و در بانى آنجا اختلاف كرده اند. بعضى گويند هوشنگ بنا كرده و برخى شيث نبى را بانى آنجا مى دانند و [درباره] آبادى رى حرفها گفته و نوشته اند كه خالى از غرابتى نيست و ولايت مزبوره چندين بار به قتل عام و زلزله خراب شده. از قرار تحقيق حمداللّه مستوفى قزوينى شصت ۲
1.سفرنامه اصفهان و كاشان و قم و تهران، ميرزا صالح شيرازى، به كوشش ايرج افشار، چاپ شده در ميراث اسلامى ايران، به كوشش رسول جعفريان، قم، كتابخانه بزرگ آيه اللّه العظمى مرعشى، ۱۳۷۷، ج ۷، ص ۲۷۷ ـ ۲۷۸.
2.اصل: حشرات.
