الاهلیلجه

معرفی کتابی منسوب به امام صادق(ع)

کتاب الإهلیلجه همواره مورد توجه علما بوده است، به طوری که سید بن طاوس در کشف المحجه مطالعه آن را سفارش می کند و در الأمان من أخطار الأسفار والزمان آن را از کتبی می شمارد که مسافر باید با خود به همراه داشته باشد. اهمیت الإهلیلجه چنان است که علامه مجلسی آن را به طور کامل در بحار الانوار نقل کرده و اسلوب متن آن را دلیل صحت صدورش از امام صادق بر شمرده است.

اهلیلجه نام گیاهی است که طبیب هندی برای درمان از آن استفاده می کرده است. آغاز کتاب حکایت از این دارد که مفضل بن عمر ـ از راویان ثقه ـ نامه ای به امام صادق می نویسد و از ظهور الحاد و بی دینی در میان امت اسلامی شکوه می کند و برای مقابله با آنها از امام علیه السلام راه چاره می طلبد.

امام علیه السلام از نامه مفضل و محتوای آن خبر می دهد که از کثرت و شدت کفر و نفی ربوبیت الهی به تنگ آمده و از امام - علیه السلام - برای مبارزه با اهل بدعت راه چاره خواسته است. سپس امام شبهه افکنان در دین الهی را گروهی معرفی می کند که ابواب معاصی را بر خود گشوده اند و هوای نفسشان را بر خود غالب ساخته اند و می خواهند راه رسیدن به شهوات را بر خود آسان کنند.

آنگاه امام صادق ضمن اشاره به اینکه با برخی از اهل ادیان دیگر مناظره کرده مناظره خود با طبیب هندی را نقل می کند. این طبیب که برای درمان از اهلیلجه استفاده می کرده عقاید خاصی داشته از جمله اینکه دنیا همیشگی است، درختی نمی افتد مگر اینکه درخت دیگر می روید، هیچ انسانی نمی میرد مگر اینکه انسان دیگری متولد می شود، برای شناخت خدا هیچ دلیل و بینه ای وجود ندارد...

مطالب این کتاب حول سه موضوع زیر است:

الف) اثبات وجود باریتعالی؛ که مطالب زیر در این بخش بحث شده است: رد انحصار استدلال به حواس خمسه، رد شبهه خلقت خود بخود اشیا، بطلان تسلسل در خلقت، بطلان ازلی بودن آسمانها و اینکه خودبخود به وجود نیامده اند، اشاره به اینکه واضع علم نجوم خداوند است، علم طب منشأ الهی دارد، ساختار اهلیلجه خبر از مدبر علیم و حکیم می دهد.

ب) نفی شریک باریتعالی؛

ج) صفات خداوند متعال.

در پایان مناظره، طبیب هندی به وجود باریتعالی اعتراف کرده و به حق مؤمن شده است

چاپهای الإهلیلجه

از آنجا که علامه مجلسی همه کتاب را در بحارالانوار نقل کرده، به تعداد چاپهای بحارالانوار این کتاب نیز چاپ شده است، نخستین بار در جلد دوم بحارالانوار در ۱۳۰۱ در هند و سپس در تبریز چاپ شد. در چاپهای جدید بحار در جلد سوم صفحات ۱۵۲-۱۹۸ قرار گرفته است.

۲. چاپ به تحقیق قیس العطار، انتشارات دلیل ما، ۱۴۲۷ق/ ۱۳۸۵ش، قم.

ترجمه ها

چاپ سنگی حدود ۱۳۰۱ در تبریز با عنوان جامع المعارف؛
ترجمه ای که مرحوم شیخ آقا بزرگ در بین کتب شیخ محمد سلطان المتکلمین دیده است؛
ترجمه میرزا محمد رضا کلباسی اصفهانی؛
ترجمه محمد بن حسن طوسی مشهدی (م ۱۲۵۷) در سال ۱۲۱۳ق با عنوان گل جعفری؛
الدلائل الجلیله: در ترجمه و شرح حدیث شریف اهلیلجه، از میرآقا بن كاظم آقازاهدی (زنده۱۳۶۳ق)، به اهتمام حسن بن محمدرحیم مصطفوی (۱۲۹۳-ش۱۳۸۴)، ۱۳۷۰، بی جا؛
حدیث اهلیلجه، از زین العابدین بن حسین كاظمی خلخالی (۱۲۹۰-ش۱۳۶۵)، ۱۳۶۲، تهران ؛

اهلیلجه های دیگر

الإهلیلجه از اسماعیل بن مهران بن ابی نصر سکونی کوفی از اصحاب امام رضا؛
الإهلیلجه از ابی جعفر حمدان بن معافی صبیحی (م ۲۶۵) از اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم السلام؛
الإهلیلجه از ابو سلیمان داود بن کثیر رقّی.

منابع:

الذریعه، مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی؛ سایت lib.ir؛ سایت aghabozorg.ir؛ مقدمه آقای قیس العطار بر تصحیح الإهلیلجه.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی