اقسام قضا و قدر

قضا و قدر، از نظر تشريعى و تكوينى، و قطعى و غير قطعى، به چند نوع، تقسيم مى شوند :

۱ . قضا و قدر تشريعى

قَدَر تشريعى، بدين معناست كه خداوند متعال، افعال اختيارى انسان را اندازه گيرى كرده و بر اساس مصالح و مفاسدى كه دارند، آنها را به واجب، مستحب، حرام، مكروه و مباح، تقسيم كرده است . نيز اندازه و مقدار پاداش آنها را معيّن نموده است .

قضاى تشريعى، آن است كه خداوند، فرمان اجراى قَدَر تشريعى را صادر كرده است، چنان كه امام على عليه السلام در حديثى در تفسير قضا و قدر مى فرمايد :

الأَمرُ بِالطاعَةِ وَالنَّهيُ عَنِ المَعصيَةِ ... وَالوَعدُ وَالوعيدُ، والتَّرغيبُ والتَّرهيبُ، كُل ذلِكَ قَضاءُ اللّهِ في أَفعالِنا، وَقَدَرُهُ لأَِعمالِنا .[۱]فرمان به فرمان بردن و نهى از نافرمانى ... و وعده و تهديد، و تشويق و هشدار، همه اينها قضاى خداوند درباره كارهاى ما و قدر او براى كردار ما هستند .

نيز از امام رضا عليه السلام در تفسير قضا آمده است :

الحُكمُ عَلَيهِم بِما يَستَحِقُّونَهُ عَلى أَفعالِهِم مِنَ الثَّوابِ وَالعِقابِ في الدُّنيا وَالآخِرَة .[۲]حكم بر آنان درباره استحقاق آنها به خاطر كارهايشان از پاداش و كيفر در دنيا و آخرت است .

۲ . قضا و قدر تكوينى

قضا و قدر تكوينى، دو گونه اند : قضا و قدر تكوينى درباره آفرينش موجودات (به معناى اندازه گيرى و پديد آوردن آنهاست) و قضا و قدر تكوينى درباره افعال انسان .

تقدير تكوينى درباره افعال انسان، بدين معناست كه خداوند، قدرت و توانايى انتخاب و انجام دادن كارها را به اندازه اى محدود و معيّن به انسان داده است و قضاى تكوينى، به معناى فرمان تكوينى خداوند به اجراى اين اندازه هاست .

گفتنى است كه قدرت محدودى كه به انسانْ واگذار شده، مانع مالكيّت و سلطه خداوند بر افعال انسان نيست . قضا و قدر تكوينى، نه موجب جبرند و نه موجب تفويض .[۳]

۳ . قضا و قدر محتوم و موقوف

قضا و قدر محتوم، غير قابل تغيير است ؛ امّا قضا و قدر موقوف، بستگى به شرايطى دارد و در صورت تحقّق آنها، محقّق مى گردد و در غير آن صورت، تحقّق نخواهد يافت .[۴]