مراتب روزه دارى

از پيامبر خدا روايت شده است : آسان ترين چيزى كه خداوند بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته ، نخوردن و نياشاميدن است .[۱]

از احاديث، روشن مى گردد كه روزه ، از نظر مراتب و از زاويه نقشى كه در تكامل انسان دارد ، به سه دسته تقسيم مى شود و از همين روست كه علماى اخلاق و سير و سلوك ، روزه را به : روزه عوام ، روزه خواص و روزه خواصّ خواص ، تقسيم كرده اند و اينك ، توضيح فشرده اى از آنها :

دسته اوّل . روزه عوام

اين مرتبه روزه ، با پرهيز از مفطِرات روزه ، صورت مى پذيرد ، با شرحى كه در كتاب هاى فقهى آمده است . اين مرتبه ، آسان ترين و پايين ترين مرتبه روزه است . اين سخن پيامبر صلى الله عليه و آله به همين مرتبه روزه اشاره دارد :

إنَّ أيسَرَ مَا افتَرَضَ اللّهُ تَعالى عَلَى الصّائِمِ في صِيامِه ، تَركُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ .

آسان ترين چيزى كه خداى متعال بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته است ، نخوردن و نياشاميدن است .

دسته دوم . روزه خواص

در اين مرتبه روزه ، روزه دار ، تنها به پرهيز از مفطِرات روزه ، بسنده نمى كند ؛ بلكه از همه حرام هاى الهى پرهيز مى نمايد . از اين رو ، اجتناب از مفطِرات ، شرط درستىِ روزه است و اجتناب از حرام ها ، شرط قبولى آن . بر اين اساس ، همه احاديثى كه در عنوان «مهم ترين آداب روزه دارى» خواهند آمد ، به اين مرتبه از روزه دارى اشاره دارند .

دسته سوم . روزه خواصّ خواص

اين مرتبه روزه ، با باز داشتن دل و نگهدارى آن از هر چيزى (چه حلال و چه حرام) كه اشغال كننده دل است ، بجز خدا ، به دست مى آيد . ابو حامد غزّالى (م ۵۰۵ ق) در توصيف اين مرتبه روزه مى گويد :

امّا روزه خواصّ خواص ، روزه دل از همّت هاى دون و انديشه هاى دنيوى و باز داشتن كلّى آن از غير خداوند است . شكستن اين مرتبه از روزه ، با انديشه درباره غير خدا و قيامت ، و فكر درباره دنيا تحقّق مى يابد ـ مگر دنيايى كه به خاطر دين خواسته شود ، كه چنين دنيايى ، توشه آخرت است و دنيا نيست ـ تا آن جا كه اهل دل گفته اند : «هر كس در روزش به تدبير آنچه با آن افطار مى كند ، اهتمام ورزد ، گناه بر او نوشته مى شود ؛ چرا كه اين ، از كم اطمينانى به فضل خدا و يقين اندك به روزىِ وعده داده شده خويش است» .

اين مرتبه ، رتبه پيامبران ، صدّيقان و مقرّبان است . در تفصيل قولى آن ، نبايد درنگ طولانى داشت ؛ ولى در تحقّق عملى آن ، تأمّلْ به جاست ؛ چرا كه آن ، رويكرد به خداوند و روى گردانى از غير خدا با همه همّت است و آراسته شدن به اين سخن خدا كه :  « قُلِ اللَّهُ ثُمَ ذَرْهُمْ فِى خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ ؛[۲]بگو : «خدا» ! سپس آنها را وا گذار تا در باطل خويش به بازيچه مشغول باشند»  .[۳]

امير مؤمنان ، امام على عليه السلام ، در اشاره به اين سه مرتبه مى فرمايد :

صَومُ القَلبِ خَيرٌ مِن صِيامِ اللِّسانِ وَ صِيامُ اللِّسانِ خَيرٌ مِن صِيامِ البَطنِ .[۴]

روزه دل ، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان ، بهتر از روزه شكم .

هر يك از اين دو مرتبه اخير ، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگى آنان ، مراتب بسيارى دارد ، علاوه بر اين كه خودِ روزه هم از زاويه انگيزه هاى روزه دار ، گوناگون است . نقطه اوج اين مراتب ، حال روزه دارى است كه انگيزه روزه دارى اش ، نه بيم از كيفر و نه شوق به ثواب ، بلكه تنها فرمان بُردارى از فرمان خداوند ، علاقه مندى به نزديكى به خداى سبحان و كسب رضا و لقاى اوست .

از خداوند سبحان مى خواهيم كه توفيقمان دهد تا در راه آنچه موجب افزايش بهره ما از ميهمانى كريمانه رمضان مى شود ، بكوشيم و بالاترين و والاترينِ مراتب روزه دارى را به ما عنايت فرمايد .