موانع قبول توبه
پرسش :
از یک سو قرآن کریم رحمت الهی را عمومی معرفی کرده اما در آیاتی دیگر شرک و ... را مانع قبول توبه معرفی کرده اند. چگونه می توان میان آنها جمع کرد؟
پاسخ :
بر پايه عموميت رحمت الهى و وعده صريح خداوند در آيه ۵۳ زمر،[۱]هر گناهكارى بايد به غفران الهى اميدوار باشد و توبه و انابه را از ياد نبرد.
در اين ميان، خداوند، برخى گناهكاران را كه بر گناه خود پافشارى نداشته اند، به سبب توبه شان و برخى را نيز كه توفيق توبه نداشته اند، با شفاعت اوليايش و رحمت واسعه خود مى آمرزد؛ امّا گناهانى مانند شرك و كفر، و ارتداد و بدعت، برخى به تصريح قرآن و برخى به نصّ روايات، آمرزيده نمى شوند.
راه حلّ جمع ميان اين استثنائات و قاعده عمومى قرآنى غفران همه گناهان، جمع ساده و عرفى حمل عام بر خاص نيست؛ زيرا ادلّه دالّ بر عموميت غفران الهى و نيز قبول توبه مشركان و كافران و پذيرش اسلام آنان، امتناع از تخصيص دارند. از اين رو، مى توان چنين گفت كه اين گناهان، بدون توبه و با تكيه به شفاعت اوليا، بخشوده نمى شوند؛ بلكه شرط آمرزش آنان، توبه است و توبه از شرك و كفر و ارتداد و بدعت به معناى انهدام آنهاست.
به سخن ديگر، تا زمانى كه اين گناهان بزرگ موجود هستند، توبه اى صورت نگرفته تا رد شود و يا مورد قبول واقع شود و اگر توبه صورت گرفت، آنها باقى نمى مانند تا مانع قبول توبه شوند. پس اگر كسى مرتد و مشرك شد، تا زمانى كه باز نگشته، مطرود درگاه الهى است؛ ولى هر گاه باز گردد، مانند همه توبه كنندگان، درگه الهى را گشوده مى يابد. اين برداشت، با آنچه در باره مانعيت سوء الخُلق نسبت به توبه آمده است، تأييد مى شود. در آن جا آمده است كه راز عدم توفيق بدخو به توبه، در افتادن او به گناهى ديگر است، وگر نه اگر شخص بدخو بتواند بر خود غلبه كند و ديگر در دامان گناهان ناشى از بدخويى نيفتد، به دايره وسيع رحمت الهى پا مى نهد و از غفران عام خداوند، برخوردار مى گردد.
بر اين پايه، حديث نبوى دالّ بر عدم قبول توبه كافر يا بايد به اين معنا تفسير شود كه در كفر خود پافشارى دارد و مانند بدعت گذار، موفّق به توبه نمى شود و يا آن را نقل معنايى نادرست دانست و به جهت وحدت راوى و غرابت حديث، علمش را به اهلش وا نهاد.
[۱]. «قُلْ يَاعِبَادِىَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو: «اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خداوند ، نوميد نشويد كه خدا ، همه گناهان را مى آمرزد؛ زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است» .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت