در ايوان بهايي - صفحه 146

علوم مختلف، شاگرداني با مذاق متفاوت نزدش گِرد آورد. مجلسي اوّل، فيض کاشاني، سيد ماجد بحراني، علي بن سليمان بحراني، صدر المتألّهين شيرازي، فاضل جواد، ملّا خليل قزويني، شيخ زين الدين نواده شهيد ثاني، ملّا صالح مازندراني و مجتهد کَرَکي، از جمله شاگردان اويند. ۱
نقش شيخ عاملي در شکوفايي حوزه اصفهان، غير قابل انکار است. تأسيس چند مدرسه، برقراري درس در ايام تعطيل، جذّابيت تدريس و نبوغ در تدوين، از تلاش‌هاي او و ويژگي‌هاي درسي اوست. شيخ، سي سال در درياي قرآن، غوّاصي کرد و تفسير آن را اشرفِ علوم دانست؛ همچنين او تعليلي مناسب از وضع اصطلاحات جديد براي تقسيم حديث، ارائه کرد. او نه فقط در علوم خاصّ اسلامي، که در رياضي، نجوم، جغرافيا، مهندسي و معماري نيز يچره‌دست بود. خلاصة الحساب او، در رياضي، تا مدّت‌ها کتاب درسي بود و شروح بسياري بر آن نوشته شد. امتياز شيخِ رياضيدان ما اين بود که از رياضي، در هر جا که امکان داشت، بهره مي‌گرفت. حلّ مسائل فلسفي و فقهي، نمونه‌اي از نگاه کاربردي وي به اين علم است. تشريح الافلاک او، در نجوم، مهم‌ترين اثرش پس از خلاصة الحساب است که اين کتاب هم تا مدّت‌ها، کتاب درسي حوزه‌ها بود و خود مؤلّف، حاشيه‌اي طولاني بر آن نگاشته است. رساله اسطرلاب شيخ بهايي نيز کمتر از تشريح الافلاک او نبود که فارسي آن را بنا به درخواستِ صدر اعظم شاه عبّاس، يعني اعتماد الدوله حاتم بيگ اُردوبادي (م 1090 ق)، به نام تحفه حاتميه عرضه کرد. اثر معروف او در جغرافيا تضاريس الأرض است و در مهندسي و معماري، بايد از يادمان‌هايي چون: تعيين دقيق قبله مسجد شاه اصفهان، ساخت شاخص ظهر شرعي در حرم امام رضا( و مسجد شاه، طرّاحي ديواري در حرم امام علي( که گوياي وال شمس در تمام ايام سال بود، طرّاحي سراي حرم امام رضا( به صورت يک شش ضلعي، اختراع سفيد‌آب اصفهان، ساختن منارجنبان، طرّاحي گنبد مسجد شاه اصفهان که صدا را هفت بار منعکس مي‌کند، ساخت نوعي ساعت که نيازي به کوک کردن نداشت، تقسيم آب زاينده‌رود براي هفت ناحيه اصفهان و نيز طرّاحي کاريز نجف‌آباد، نام برد.
اين دانشمندِ رياضيدان، منجّم، جغرافيادان و معمار، ذوقي نيکو و طبعي لطيف نيز داشت. او غزل را به شيوه فخر الدّين عراقي و حافظ، رباعي را همانند أبو سعيد أبو الخير و خواجه عبد الله انصاري، و مثنوي را همچون مولوي مي‌سرود. در اشعارِ او، زهد و عرفان را به وضوح مي‌توان ديد. نان و پنير اين زاهدِ عارف، بهترين مثنوي اوست. يچره‌دستي وي در شعر، به حدّي بود که «بحر خبب» يا «متدارک» را که بيشتر در عربي متداول بوده، به فارسي آورد و بر اساس آن، شير و شکر را سرود.
ذوق شعري شيخ «اصفهاني ذوق»، وي را در عربي نيز رها نکرد و قصايد و مثنوياتي بدين زبان سرود که مهم‌ترين‌هايش، قصيده «الفوز و الأمان في مدح صاحب الزّمان» و قصيده «غديريه» است.

1.. براي آشنايي با اسامي نود شاگرد شيخ بهايي، مي‌توانيد به جلد يازدهم کتاب الغدير، مراجعه کنيد (به نقل از سخنراني آقاي مسعودي، آرشيو معاونت پژوهشي دانشکده علوم حديث قم).

صفحه از 158