الصوارم المهرقة فى نقد الصواعق المحرقة

کتابی در ولایت امیرالمؤمنین(ع)

مبارزه فکری پیرامون خلافت علی (ع) و شایستگی وی برای این منصب از زمان صحابه آغاز شد. از نمونه های آن می توان به مباحثات بین عمر و ابن عباس اشاره کرد. آنگاه این مبارزه شکل سیاسی به خود گرفت و به سرعت به سمت خونریزی، قتال، تعقیب و طرد شیعه علی (ع) و یاران او تبدیل شد. این امر از زمان معاویه و حکومت اموی شروع شد و تا قرن پنجم و حکومت سلجوقی ادامه داشت و به حوادث خونبار، و قتل شیعیان انجامید.

در کنار کشتار شیعیان، برخی از دانشمندان اهل سنت کتاب هایی علیه شیعه و آرمان تشیع نگاشتند و حقایق بسیاری را از تاریخ اسلام کتمان کردند. موضع شیعه در این سالها، موضع دفاع و جلوگیری از هجوم مخالفان بوده است. هر زمان کتابی علیه شیعه نوشته می شد، شیعه کتاب هایی در پاسخ آن، برای دفاع از اصول و آرمان تشیع می نوشت.

از جمله در قرن دهم، ابن حجر هیتمی (درگذشته سال ۹۷۳ ق) در سال ۹۵۰ کتابی به نام الصواعق المحرقه در مکه مکرمه نوشت که – به گفتۀ خودش در خطبۀ کتاب – کثرت افراد شیعه در آن دیار مقدس، او را به نگارش این کتاب واداشته است.

وى در كتاب خود اصول اوليه شيعه را بررسى كرده ادله شيعه در اثبات امامت امیرالمؤمنین علیه السلام و روايات پيامبر صلی الله عليه و آله را بر ولايت مولاى متقيان ذكر كرده و آنها را رد كرده است.

علاوه بر اينها تهمت هاى ناروايى به شيعيان زده از جمله اينكه شيعيان را اهل بدعت و غلو به شمار آورده است.

ابن حجر، سعى فراوانى كرده تا ثابت كند که ابوبکر سزاوارترين و آگاه ترين مردم براى خلافت بوده است.

ابن حجر در كنار اين بحث هاى اصلى، بسيارى از نكات ريز تاريخى و عقيدتى مورد اختلاف بين شيعه و سنى را مطرح كرده و به عقيده خود هيچ راهى براى پاسخ گويى شيعه به آن اشكالات باقى نگذاشته است.

یکی از ردیه های آن، کتاب الصوارم المهرقة نوشتۀ قاضى نور الله شوشترى (شهادت ۱۰۱۹ ق) است.

دربارۀ این کتاب نکات ذیل شایسته ذکر است:

۱- قاضی نورالله این کتاب را در اواخر عمر خویش نگاشته است؛ چرا که در این کتاب به «إحقاق الحق»، كه در سال ۱۰۱۴ تأليف کرده ارجاع داده است.

۲- كتاب الصوارم المهرقه، تا پايان فصل مربوط به ابوبکر است؛ و قاضى بحث پيرامون خلافت عمر و عثمان را مطرح نكرده است؛ زيرا با اثبات شرعى نبودن خلافت ابوبكر و مسجل شدن غصب خلافت توسط او، نيازى به ابطال خلافت عمر و عثمان نیست چرا كه با باطل شدن خلافت اولى، خلافت دومى و سومى هم باطل خواهد بود و بدین سان اثبات قول شيعه ضرورى مى شود.

۳- شیوۀ نگارش کتاب به صورت «قال، أقول» است؛ یعنی قاضى ابتدا عبارات ابن حجر را با عنوان «قال...» آورده، سپس با عنوان «أقول...» به آن پاسخ داده است. این مطالب را می توان در این موضوعات دسته بندی کرد:

۱-۳- رد احادیث ساختگی؛ برخی از احادیث ساختگی که از نظر محتوا و یا سند دارای اشکال بوده اند بدین قرارند: سند حديث «أصحابى كالنجوم»؛ متن حديث «أصحابى كالنجوم»؛ حديث «هذان سيدا كهول أهل الجنة»؛ برخی از احادیثی که دلالت بر فضیلت ابوبکر و عمر داشته اند؛ حدیث امر رسول خدا به اقتدای به ابوبکر و عمر؛ «أن النبيّ صلی الله عليه و آله قد أمر بسد الأبواب عن مسجده إلا باب أبى بكر»؛ ادعای ابن حجر درباره شجاعت ابوبکر که حتی از امیر المؤمنین علیه السلام نیز شجاع تر بوده است؛ رد ادعای «أن أبا بكر كان أعلم الصحابة»؛ «ابوبکر كان محراب مدينة العلم»؛ «أن أبا بكر كان يقضى بالكمال الاسنى».

۲-۳- تبیین برخی از آیات و احادیث که ابن حجر به نادرستی از آنها استفاده کرده است؛ مانند تبیین مراد حدیث «من سب أصحابى فعليه لعنة الله».

۳-۳- رد ادعاهای ابن حجر؛ مانند سخن ابن حجر در عدم دلالة آیۀ «إِنَّمٰا وَلِيُّكُمُ اَللهُ وَ رَسُولُهُ وَ اَلَّذِينَ آمَنُوا، الخ» بر خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام؛ رد ادعای ابن حجر در اینکه حدیث غدیر تواتر ندارد. رد ادعای ابن حجر در وجوب نصب امام از طرف امت. ادعای ابن حجر در اهل بدعت بودن شیعه؛ ادعای وی بر اینکه: أن عليا قال: «خير الناس بعد الرسول ابوبکر و عمر»؛ ادعاء ابن حجر نزول «وَ اَللَّيْلِ إِذٰا يَغْشىٰ إلخ» في أبى بكر؛ ادعاء ابن حجر أن المراد من «صَدَّقَ بِهِ» في الآية ابوبکر؛

۴-۳- استدلال به کتب اهل سنت: مثلاً استناد به سخنان تفتازانی و بیهقی در عدول صحابه از حق؛ استناد به سخن فیروزآبادی که هر چه از فضائل ابوبکر وارد شده افتراست.

۵-۳- تبیین عقاید شیعه از جمله مشروعیت تقیه؛ تنزه شیعه از غلو وشرک.

۶-۳- تضعیف برخی از کتابهای اهل سنت از جمله بخاری و مسلم و رد آن دو؛

۷-۳- نقل اوصاف و فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام؛

۸-۳- نقل طعن و ضعف های ابوبکر و عمر از جمله خطبه عمر به هنگام برگشت از حج؛

۹-۳- نقد و تضعیف برخی از راویانی که ابن حجر به احادیث آنان استشهاد کرده، از کتب اهل سنت از جمله انس بن مالک، و ابوهریره.

۱۰-۳- اثبات وجود حضرت مهدی علیه السلام و استشهاد به آیۀ استخلاف برای حضرت مهدی.

۱۱-۳- استناد به عصمت اهل بیت علیهم السلام به آیه تطهیر؛

۱۲-۳- تبیین و بیان وجه دلالت برخی از احادیثی را که ابن حجر پذیرفته اما دلالت آنها را قبول نمی کند؛ مثل:

دلالت حدیث منزلت بر امامت و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام.

شایان ذكر است كه يكى از شاگردان ابن حجر به نام «ملا كاسه گر» كتاب ابن حجر يعنى «الصواعق المحرقة» را ترجمه كرده و مقدماتى به اول آن افزوده و در اين مقدمات نيز ادله اى براى اثبات مدعاى خود و استادش ذكر كرده است.

قاضى نور الله شوشترى نیز در رد او كتاب «الرد على مقدمات ترجمة الصواعق المحرقة» نوشت و در آن باطل بودن استدلال هاى شاگرد را مانند استادش ثابت كرد.

چاپ های الصوارم

تنها چاپ محقق این کتاب به کوشش زنده یاد محدث ارموی است که برای نخستین بار در سال ۱۳۲۷ش / ۱۳۶۷ق شرکت سهامی طبع کتاب، و نهضت منتشر کردند و تازه ترین چاپ آن از سوی نشر مشعر در سال ۱۳۸۵ش منتشر شد.

مؤسسه بلاغ بیروت نیز در سالهای ۱۴۲۷ق / ۲۰۰۶م، و ۱۴۳۰ق / ۲۰۰۹م دو بار الصوارم را چاپ کرده است.

شایان ذکر است که محدث ارموی رساله ای در شرح حال قاضی نورالله شوشتری با عنوان «فيض الإله في ترجمة القاضي نور الله» نگاشته است که در آغاز کتاب آورده است.

منابع:

مقاله «موضع شیعه در برابر حملات (فرهنگی) دشمن و خلاصه ای از کتاب عبقات الانوار» از علامه سید عبدالعزیز طباطبائی ترجمه غلامرضا فدائی (از مجموعه مقالات کتاب و کتابخانه، مدیریت و توسعه فرهنگی)؛ سایت lib.ir

عباسعلی مردی