الغارات

شرح سیره امام و ذکر دستبردهای معاویه و عمال وی در آن روزگار (پایان جنگ نهروان تا شهادت امام) به قلمرو حکومت امیر المؤمنین(ع)

پس از آنکه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع) به خلافت ظاهری رسید معاویه همواره آن حضرت در معارضه بود و با فرستادن جماعاتی از سپاهیان خود به درون قلمرو علی(ع) به ایجاد آشوب و اغتشاش می پرداخت این امر بعد از ماجرای حکمین شدت یافت و بعد از ماجرای نهروان به اوج رسید. معاویه بی رحم ترین و خون ریزترین کسان خود را به این کار وا می داشت؛ افرادی چون عمرو عاص و معاویه بن حدیج که آشوب مصر را به پا کردند و مالک اشتر و محمد بن ابی بکر را کشتند. و شخص خونخواری چون بسر بن ابی ارطاه که در یک سفر از دمشق تا یمن دهها هزار شیعه را کشت. به کودکان هم رحم نمی کرد و دو فرزند خردسال عبید الله بن عباس را سر برید.

کتاب الغارات به قلم ابو اسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی کوفی (م ۲۸۳ ق) شرح سیره امام و ذکر دستبردهای معاویه و عمال وی در آن روزگار (پایان جنگ نهروان تا شهادت امام) به قلمرو حکومت امیر المؤمنین(ع) است.

این کتاب همواره مورد توجه محدثین و مورخین و ادبا و نویسندگان بوده است چنان که ابن ابی الحدید قسمت اعظم بخش تاریخی آن را در شرح نهج البلاغه آورده و علامه مجلسی بسیاری از آن را در بحار الأنوار به مناسبتهایی نقل کرده است.

در زمان ما نسخه های الغارات به کلی نایاب بود تا اینکه نسخه ای را مرحوم محدث ارموی پیدا کرد و با تبحر و احاطه ای که بر کتب احادیث و تواریخ داشت آن را با حواشی و تعلیقات مفصل و سودمند در دو مجلد چاپ کرد. اخیراخطیب عبد الزهراء نسخه دیگر در کتابخانه ظاهریه دمشق یافت و چاپ دیگری از این کتاب ارائه نمود. کتاب در دو بخش سامان یافته:

بخش اول در بیان ورود امام به کوفه بعد از جنگ نهروان و بیان روش امیر المؤمنین در بیت المال و نامه های او به کارگزاران و خبر مصر است. ذیل خبر مصر داستان عزل قیس بن سعد انصاری و داستان محمد بن ابی بکر و کشته شدن او و سختی اندوه او بر امام و خبر شهادت مالک اشتر بیان شده است. سفارش امام درباره نماز و روزه و اعتکاف و سخنانشان به مردم مصر از دیگر مطالب این بخش است. نامه بلند بالای امام به یاران خود بعد از کشته شدن محمد بن ابی بکر، داستان مرج مرینا، خبر کشته شدن ابی حذیفه و خبر بنی ناجیه پایان انتهای بخش اول است.

بخش دوم کتاب به لشکر کشیهای یاران معاویه، سخنان امام درباره کوفه، ذکر نام کسانی که از امام جدا گشته و به معاویه پیوستند و معرفی دشمنان امام است. روایتی از امام درباره شهادت خودش از دیگر مطالب این بخش از کتاب است.

اطلاعات تاریخی دیگری از حضور ایرانیان در کوفه و چگونگی مخاطب قرار دادنشان امام – علیه السلام – را نیز می توان در غارات جست.

چاپهای الغارات

چاپ شادوران میر جلال الدین محدث ارموی به سال ۱۳۵۴-۱۳۵۵ از سوی انجمن آثار و مفاخر ملی در دو جلد؛
چاپ خطیب عبد الزهراء؛
چاپ زنده یاد محمد باقر کمره ای به همراه ترجمه آن به سال ۱۳۵۶؛

ترجمه های الغارات

ترجمه محمد باقر کمره ای، فرهنگ اسلام، ۱۳۵۶ش. این چاپ متن عربی را نیز دارد؛
ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱ش؛
ترجمه عزیز الله عطاردی قوچانی به همراه شرح اعلام آن، مرکز فرهنگی خراسان و انتشارات عطارد، ۱۳۷۳ش؛
چگونه زیستن علی (ع) و چگونه بودن اش از محمود رضاافتخار زاده، مؤسسه فرهنگی رسا، ۱۳۶۳ش.

منابع

رجال نجاشی از ابی العباس احمد بن علی نجاشی؛ مقدمه عبدالمحمد آیتی بر ترجمه غارات؛www.lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی