عمده روایات تفسیر منسوب به امام عسکری (ع) مورد قبول است

حجت‌الاسلام و المسلمین حمید ملکی، رئیس مرکز تخصصی تفسیر حوزه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) ضمن تسلیت سال روز شهادتامام حسن عسکری(ع)گفت: یکی از موضوعات مرتبط با آن امام که در میان قرآن‌پژوهان و محققان و مفسران مطرح بوده و هست بحث تفسیر منسوب به ایشان است.
در انتساب این تفسیر به آن وجود نورانی در میان مفسران و متخصصان مباحث قرآنی حرف و بحث‌های متعددی وجود داشته و دارد و حرف و حدیث زیاد است، اما غالب مفسران اعم از کسانی که نظر منفی در انتساب این تفسیر به امام دارند یا این انتساب را قبول می‌کنند، اتفاق نظر دارند که عمده روایات تفسیری بیان شده در این تفسیر از امام است.
وی افزود: در انتساب این تفسیر به آن وجود نورانی در میان مفسران و متخصصان مباحث قرآنی حرف و بحث‌های متعددی وجود داشته و دارد و حرف و حدیث زیاد است، اما غالب مفسران اعم از کسانی که نظر منفی در انتساب این تفسیر به امام دارند یا این انتساب را قبول می‌کنند، اتفاق نظر دارند که عمده روایات تفسیری بیان شده در این تفسیر از امام است.
ملکی عنوان کرد: اختلاف میان مفسران و قرآن‌پژوهان در این است که برخی انتساب را به این دلیل مردود می‌دانند که بخشی از این روایات دارای سند و متن مخدوش است و باور انتساب آن به امام دشوار است.
رئیس مرکز تخصصی تفسیر حوزه با تاکید بر اینکه باید این روایات تفسیری به دقت و محققانه بررسی شود بیان کرد: بررسی سندی و محتوایی این روایات تفسیری که ظاهرا نزدیک به ۴۰۰ روایت گفته شده است باید از سوی مراکز پژوهشی حوزه انجام شود که البته شاید تاکنون انجام شده باشد و من اطلاعی از آن نداشته باشم در این صورت می‌توان  معلوم کرد چند درصد این روایات قابل استناد به آن امام است و چند درصد نیز باید کنار گذاشته شود.
ملکی با بیان اینکه آنچه از این تفسیر باقی مانده است تفسیر امام از استعاذه، بسمله و حمد و بقره تا آیه ۲۸۲ این سوره است که برخی از این مقدار بیشتر عنوان کرده‌اند، اظهار کرد: مرکز تخصصی تفسیر چون بیشتر صبغه آموزشی دارد وارد تحقیق و بررسی آن نشده است ولی معتقدم خوب است محققان پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌های مرتبط در این زمینه تحقیق جامعی داشته باشند و نتیجه آن را هم در اختیار علاقه‌مندان قرآنی و قرآن‌پژوهان قرار دهند و تضارب افکار و آراء در قالب نشست‌هایی صورت بگیرد و آن را به همه اعلام کنند تا مشخص شود چه مقدار از این روایات قابل استفاده است تا بتوانیم در پرتو آن به مباحث تفسیری با قطعیت بیشتری بپردازیم.
ملکی با بیان اینکه برخی محققان و استادان حوزه در این زمینه کارهای پژوهشی انجام داده‌اند و آیت الله معرفت نیز در التفسیر و المفسرون خویش به اجمال به این مسئله پرداخته‌اند تاکید کرد: لازم است بر روی تک تک این روایات به خصوص بررسی سندی انجام شود تا این مسئله از پرده ابهام بیرون آید همچنین می‌تواند موضوع یک تحقیق جامع در مورد مسایل دیگر مرتبط با بحث تفسیری و علوم قرآنی قرار گیرد.
این قرآن‌پژوه همچنین در بخش دیگری از این گفت و گو به دوره خفقان حاکمان عباسی در مقطع زندگانی آن امام اشاره کرد و افزود: امام در دوره‌ای زندگی می‌کردند که یکی از ادوار سخت و خفقان‌آمیز حکومت عباسی بود و به نحوی همان طور که از نام امام پیداست ارتباطات امام به شدت تحت کنترل بود اما باز هم امام اهداف خود را که عمدتا همان شبکه‌سازی و ایجاد شبکه از گروه‌های شیعی و تربیت شاگرد بود ادامه دادند.
ملکی بیان کرد: از دوره امام جواد(ع) به تدریج ائمه(ع) به سمت زمینه‌سازی برای غیبت امام زمان(عج) به نحوی بارزتر و آشکارتر گام برداشتند و مردم را به نمایندگان خود که در بلاد مختلف معرفی می‌کردند ارجاع می‌دادند تا مردم کم‌کم به این مسئله عادت کنند تا هضم این موضوع در دوره غیبت برای آنان آسان باشد.
ملکی اظهار کرد: در این دوران با توجه به پراکندگی بسیار زیاد شیعیان این کار امری ضروری بود زیرا شیعیان در نقاطی مانند کوفه، بغداد، نیشابور، قم، مدائن، خراسان، ری و ... ساکن بودند که البته برخی شهرها مانند قم و نیشابور و ... از جمله پایگاه‌های شیعیان بود لذا امامان متاخر از امام جواد(ع) به بعد برای مدیریت این مسئله به شبکه‌سازی و ارجاع مردم به نمایندگان روی آوردند تا پیوند شیعیان با امامت از یک سو و ارتباط آنان با همدیگر از سوی دیگر، برقرار شود از این رو ایجاد شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون در این راستا قابل تحلیل است.
این محقق بیان کرد: امام عسکری(ع) نمایندگانی از میان چهره‌های برجسته شیعه در مناطق مختلف را به عنوان نماینده به مردم معرفی کردند که از جمله آنان «احمد بن اسحاق بن عبدالله قمی اشعری» در قم و «ابراهیم بن مهزیار» در اهواز بود.
رئیس مرکز تخصصی تفسیر عنوان کرد: یکی از کارهای عجیب امام تربیت شاگردان متعدد در آن دوره سخت بوده است که خود این مسئله نوعی معجزه است؛ امام طبق نقل‌هایی که برخی محدثان و علما در کتبشان آورده‌اند بیش از صد شاگرد تربیت کرده بود که برخی از آنان از بزرگان محدث مانند احمدبن اسحاق اشعری و علی بن مهزیار بوده‌اند ضمن اینکه امام تفسیری را بر دو تن از شاگردان خویش املاء کرده‌اند که امروز در حداقل دو سوره گره‌گشای کار تفسیر است و در صورت تتبع دقیق‌تر می‌تواند روشی برای تفسیر در اختیار ما قرار دهد.