الفصول المختارة من العیون و المحاسن

مناظرات شیخ مفید و دیگران با ارباب مذهب گوناگون

يکي از دانشمندان بزرگ شيعي که در فن جدل و مناظره از برجستگي ويژه اي برخوردار بود، شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان است. مناظرات شيخ با ارباب مذاهب و مکتبهاي فکري، حاوي نکات جالب و سودمندي از مطالب تفسيري و حديثي و فقهي و کلامي و تاريخي است و براي همين بود که خود شيخ و بعضي از شاگردانش آن مناظرات را کتابت کرده اند.

یکی از کسانی که مناظرات شیخ مفید را یادداشت کرده، سید مرتضی علم الهدی (م ۴۳۶ ق) است که بخشی از مناظرات و مباحثات شيخ مفيد را در کتاب «الفصول المختارة» جمع آوري کرده است . سيد اين کتاب را از دو کتاب شيخ مفید به نامهاي «المجالس (المجالس المحفوظة في فنون الکلام)» و «العيون و المحاسن» برگزیده است. همچنين سيد مناظرات ديگري را که از زبان شيخ شنيده و يا خود در آن حضور داشته، بر مجموعه انتخابي خود افزوده است. این مناظرات با عباراتی نظیر مانند «اخبرني الشيخ» يا «حدثني الشيخ» يا «سمعت الشيخ يقول» آمده است. حتي بعضي از مطالب کتاب، پرسشهايي است که سيد از شيخ کرده و شيخ پاسخ داده است مانند فصل ماقبل آخر کتاب که به طور کلي به پاسخ سؤالاتي اختصاص دارد که سيد از شيخ پرسيده است.

همچنين در موردي پس از نقل مناظره اي ميگويد: شيخ در اين مسأله با من گفتگو کرد و مطلبي را برآن افزود که من آن را در اينجا مي آورم. و يا در موردي پس از نقل مناظره اي درباره غيبت امام عصر عليه السلام اظهار مي دارد که در اينجا از شيخ توضيح بيشتري خواستم و او چنين گفت و توضيحات شيخ را نقل ميکند.

كتاب، در دو جزء تنظيم شده كه جزء اول آن، داراى ۶۹ فصل و جزء دوم، شامل ۳۰ فصل است.

مؤلف، در اين مباحثات، بسيارى از عقايد شيعه را با بيانى استدلالى و با استناد به عقل و قرآن و روايات اهل بيت عصمت و طهارت( ع) ثابت كرده و بسيارى از شبهات و اشكالات اهل تسنن را بر شيعه، جواب داده است. وی در تأليف خود، در صدد ارائه يك نظام فكرى منسجم است كه داراى حدود و ويژگى‏هاى شفافى براى شيعه باشد كه برجسته‏ترين مشخصه آن، مسئله امامت است و اينكه معيار انتساب هر فرد يا گروه به مذهب شيعه، اعتقاد به اصل محورى امامت مى‏باشد.

پاره‏اى از موضوعات مطرح شده در فصول اين كتاب، عبارتند از: معناى نص، معنى مولى و بيان نص جلى بر امامت حضرت امير( ع)، خلافت، ابطال امامت ابو بكر از جهت اجماع، مشاوره پيامبر و آيه شورا، مباهله، آيه تطهير، معناى معرفت و ارجاء، حسن عفو با صدور وعيد، قضا و قدر، معناى كلام و متكلم، معناى نحو و اولين كسى كه آن را وضع نمود، دليل برترى حضرت امير مؤمنان علیه السلام از همه ياران پيامبر صلی الله علیه وآله، شبهه صدور معصيت از حضرت داود علیه السلام و...

چند نکته دربارۀ محتوای کتاب

اول: مناظراتي که در اين کتاب نقل شده، همه از شيخ مفيد نيست بلکه مؤلف گاهي مناظرات ديگران را نیز نقل مي کند مانند مناظره حضرت علي عليه السلام با مردي از بني اسد و مناظره امام کاظم عليه السلام با هارون و مناظره امام رضا عليه السلام با مأمون و مناظره سيدحميري با اسوار قاضي منصور و مناظره هشام بن حکم با ضرار بن عمرو و مناظره ابوالحسن علي بن ميثم با ابوالهذيل علاف و مانند آنها.

دوم: در يک مورد مناظره مفصلي ميان دو نفر نقل شده که از يکي «حجازي» و از ديگري «عراقي» نام مي برد که به نظر مي رسد يک مناظره فرضي است و هدف آن بيان مطالب شاذ دو طرف است و ظاهرا منظور از حجازي مالکيها و منظور از عراقي حنفيها هستند.

سوم: کتابهایی را نام مي برد و تفصيل مطلب را به آنها حواله ميدهد که ظاهرا هيچيک از آنها در دست نيست؛ مانند المسألة الکافية، تقرير الاحکام، الکامل في علوم الدين، الارکان في دعائم الدين.

چهارم: در جايي از کتاب، تاريخ تحرير آن قسمت را بيان می کند مثلاً در مورد بعضي از فرقه هاي منسوب به شيعه مي نویسد: اکنون که سال ۳۷۳ است، اثري از آن فرقه ها وجود ندارند.

پنجم: در بعضي از مناظره ها، محل مناظره نيز یاد شده است مانند مناظره در مجلس ابوالحسن احمد بن قاسم العلوي و مناظره در منزل شريف ابوعبدالله محمدبن محمدبن طاهر و مناظره در منزل ابو منصوربن مرزبان و مناظره در منزل شريف ابوالحسن علي بن احمدبن اسحاق و مناظره در مسجد کوفه و مانند آنها.

ششم: از دو کتاب شیخ مفید که این اثر گزیده ای از آنهاست اثری نیست؛ و این مطلب خود گویای اهمیت کتاب الفصول المختارة است که بخشی از آن کتابها را حفظ کرده است.

شایان ذکر است که برخی این کتاب را به شیخ مفید نسبت داده اند، اگر چه بخش زیادی از مطالب کتاب گزیده و برگرفته از آثار شیخ مفید است اما بر اساس عرف نگارش، نسبت این کتاب به سید مرتضی علم الهدی، نسبت درستی است به ویژه اینکه مطالبی نیز بر نوشته های شیخ مفید افزوده است.

ترجمه الفصول المختاره ‏

ترجمۀ آقا جمال الدين، محمد بن آقا حسين خوانسارى (م ۱۱۲۲ق)، بارها چاپ شده است از جمله: تحقیق صادق حسن زاده مراغه اى با همکاری علی اکبر زمانی نژاد، انتشارات مؤمنین، ۱۴۱۳ق، قم؛ نشر طراوت، ۱۳۶۲ش، تهران؛
ترجمه عزیز الله عطاردی قوچانی، نوید، ۱۳۶۳ش، تهران؛

چاپهای الفصول المختارة

چاپ مطبعه حیدری نجف سه بار (۱۳۶۵ق در دو جلد ۲۵۷ صفحه، بدون تاریخ در ۲۴۰صفحه و سال ۱۳۸۱ق در ۲۹۶صفحه).
چاپ مکتبة الداوري قم در سال ۱۳۹۶، افست از چاپ سال ۱۳۸۱ نجف؛
تحقیق سید علی میر شریفی، کنگره جهاني شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق، قم.

منابع:

مناظرات شيخ مفيد و يادداشتهائي درباره کتاب «الفصول المختارة» نوشتۀ يعقوب جعفري (کلام اسلامي، سال دوم، شماره ۵، بهار ۷۲)؛ سایت lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی

الفصول المختارة من العیون و المحاسن

تازه ها

پربازدیدترین ها

الفصول المختارة من العیون و المحاسن

اين صفحه را برای دوستان خود ارسال کنيد