زمان نبرد جمل

برخى از مورّخان نوشته اند كه جنگ جمل در جمادى اوّل سال ۳۶ هجرى اتّفاق افتاد ، در حالى كه برخى ديگر تأكيد كرده اند كه در جمادى ثانى همان سال اتّفاق افتاد و بيش از يك روز به درازا نكشيد.[۱]

تاريخ دو نامه اى كه امام على عليه السلام براى مردم مدينه و كوفه پس از پايان جنگ نوشت ، نظر اوّل را تأييد مى كند ؛ زيرا در پايان اين دو نامه ، چنين آمده است :

عبيد اللّه بن ابى رافع ، آن را در جمادى اوّل سال ۳۶ هجرى نوشت.

نكته قابل توجّه در تاريخ نخستين جنگ داخلى در حكومت امام على عليه السلام آن است كه اين جنگ ، تنها پس از پنج ماه از بيعت مردم با امام عليه السلام اتّفاق افتاد و او از آن پس ، سرگرم خاموش ساختن فتنه ها و بحران هاى داخلى اى بود كه در تمام مدت زمامدارى اش ـ كه كم تر از پنج سال طول كشيد ـ ادامه يافتند .

معناى اين سخن ، آن است كه او فرصت سازندگى و اجراى سياست ها و برنامه هايش را نيافت. با اين همه ، امام عليه السلام هيچ فرصتى را از دست نداد و در دوران حكومتش برترين و انسانى ترين روش حكومت را ارائه داد و در عرصه سازندگى و عمران نيز آثارى ماندگار از خود بر جاى نهاد.