باز شناختِ نظام اندیشگی نصّ‌گرایان و محدّثان متقدّم

(اندیشه امامت‌پژوهانه صفّار در بصائر الدرجات)

روح الله شهیدی^۱

محمد کاظم رحمان ستایش^۲

چکیده

حدیث معصومان علیهم السلام همواره یکی از منابع مهم در استنباط معارف دینی در گستره‌های مختلفی بوده است. توجّه به این مقوله چنان ذهن و ضمیر برخی عالمان امامیه، یعنی محدّثان و نصّ‌گرایان را به خویش مشغول داشته که به خویش اجازه نمی‌دادند از حدود و ثغور ترسیم شده در روایات فراتر روند. بر همین اساس، در عرصه‌های گونه گونی چون کلام، تفسیر، فقه و.. تنها می‌کوشیدند که از رهگذر نقل نصّ احادیث و تبویب آن، نظام فکری خویش را عرضه سازند. عدم تصریح به اندیشه و ارائه ضمنی آن در خلالِ متون روایی، بازشناختِ آن را دشوار ساخته است. محمد بن حسن صفّار یکی از نصّ‌گرایانی است که با نگارش کتابی روایی چون بصائر الدرجات کوشیده تا نگره خویش در گستره اعتقادات و به صورت خاصّ امامت را به منصه ظهور در آورد. تحلیل باب‌بندی کتاب و در کنار هم قرار دادن متون روایی مشابه در آن نشان می‌دهد که دغدغه‌های اصلی صفّار در عرصه امامت‌پژوهی، ضرورت وجود امام و ویژگی‌های او است. او در میان ویژگی‌های امام بر علم و مسائل در پیوند با آن چون منابع، وسایط دریافت و گستره آن و قدرت تأکید بسیار دارد.

کلید واژه‌ها: نصّ‌گرایی، بصائر الدرجات، صفّار، علم امام، قدرت امام.

‏1382ش‏.

_ نهج‏‏ الحق ‏‏و کشف الصدق، حسن ‏‏‏‏بن ‏‏‏‏یوسف حلی، قم: مؤسسه‏ دار الهجرة، 1407ق.

_ وفیات ‏‏‏الأعیان‏‏‏‏ و أنباء أبناء الزمان، ابن‏‏‏‏ خلکان، تحقیق: ‏‏إحسان ‏‏‏‏عباس، لبنان: دارالثقافة، بی‏‏‏تا. ‏‏‏

_ هادی المضلین‏، محقق ‏‏سبزواری، تهران: ‏انجمن‏‏‏‏آثار و مفاخر فرهنگی،‏ 1383ش. ‏‏

_ ینابیع المودة لذوی القربی، قندوزی، تحقیق: ‏‏سید علی جمال اشرف الحسینی، قم: دار الأسوة، 1416ق.