111
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

وجود هر چیز را مقهور خود سازد و راه تصرف دلخواه در آنها فراهم آورد؛ حال آن که بی‌شک اسمای الهی، به ویژه اسم اعظم بر هستی اثر می‌گذارند. از این رو، می‌توان گفت که در واقع، اسم اعظم حقیقت خارجی این الفاظ ظاهری است که مفهوم لفظ به گونه‌ای بر آن منطبق می‌شود. این حقیقت، اسم حقیقی است و لفظ، دالّ اسمِ اسم است. از این رو، روایاتی که بیان می‌کنند اسم اعظم از حروفی تشکیل شده، بیاناتی رمز گونه و مثال‌هایی برای تفهیم حقایق است.۱

جلوه آگاهی از این اسم در قدرت‌های ائمه جلوه‌گر است؛ برای نمونه، صفّار اجابت هر گونه دعای امام۲ یا ردّ الشمس۳ را به صراحت بدین علم پیوند زده است.

د) کتاب‌ها

صفّار مواردی را در عداد منابع علم امام می‌آورد که در روایات، عنوان کتاب، صحیفه، مصحف یا دیوان را بر خود دارد و از پیشینیان به میراث رسیده است؛ مانند:

د _ 1) کتاب‌های انبیای پیشین

این کتاب‌ها تحت سنّت کلّی توارث علم به رسول خدا و ائمه رسیده است.۴ صفّار به تورات (الواح یا صحف موسی)،۵ انجیل، زبور و صحف ابراهیم۶ را به عنوان نمونه‌هایی از این کتاب‌ها نام برده است. کتاب‌های پیش گفته به همراه برخی دیگر از کتاب‌های ائمه در «جفر ابیض»۷ نهاده شده‌اند.

د _ 2) صحیفه جامعه

احادیث بصائر الدرجات این کتاب را صحیفه‌ای به املای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، خطّ علی علیه السلام و به طول هفتاد ذراع۸ در چرمی بسان ران شتر۹ می‌داند. درون مایه این صحیفه، آن سان که در این روایات متجلّی است، عبارت است از: تمامی آنچه مردمان بدان نیاز

1.. ر.ک: المیزان، ج‏۶، ص ۲۵۴؛ ج۸، ص۳۵۳ - ۳۵۴، ۳۵۶؛ ج‏۱۵، ص ۳۶۳.

2.. بصائر الدرجات، ص۲۳۹ - ۲۳۷.

3.همان، ص۲۳۹ - ۲۳۷، ح۱، ۳ و۴.

4.. همان، ص۱۵۵ - ۱۵۹، ص۵۳۱، ح۱۹.

5.. همان.

6.. همان، ص۱۵۵ - ۱۵۹.

7.. همان، ص۱۷۰ - ۱۷۱، ح۱.

8.. همان، ص۱۶۲ - ۱۶۶، ح۱ - ۲۴.

9.. همان، ص۱۶۲، ح۲.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
110

۰.«وَ نَزَّلْنا عَلَیکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَی‏ءٍ».۱

گفتنی است که توصیف قرآن _ یکی از سرچشمه‌های علم ائمه علیهم السلام _ در روایات به «دور بودن از عقول مردمان، «در بر داشتن علم ما کان و ما یکون» و... نشان می‌دهد که متعلَّق این علم باید چیزی ورای قرآن نازل شده و ظاهری باشد؛ چنان که برخی با نظر به این توصیفات، احتمال داده‌اند که تبیان بودن قرآن فراتر از دلالت‌های واژگانی باشد و از دلالت‌هایی غیر لفظی و کاشف از اسرار و رموزی ناشی شود که فهم‌های متعارف را بدان راهی نیست.۲

‏ج) اسم اعظم

از دیگر منابع علم امام اسم اعظم است.۳ صفّار در نصوص اندکی مفهوم این اسم را بسط داده است. به باور او اسم اعظم یا اسم اکبر،۴ کتابی است که با آن علم انبیا به کف می‌آید و تورات، انجیل، فرقان، کتاب‌های نوح، صالح، شعیب و صحف ابراهیم در واقع اسم اکبرند.۵ در پاره‌ای از روایات بصائر، این اسم متشکل از هفتاد و سه حرف دانسته شده است که هر یک از انبیا و اولیا بهره‌ای از آن داشته‌اند.۶ بر اساس سنّت توراث این اسم نیز از هر پیامبر به جانشین او منتقل شده و بدین سان، به رسول خدا و جانشینان او رسیده است.۷خداوند نه تنها بهره تمامی پیشینیان بلکه هفتاد و دو حرف از اسم اعظم را به حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیتش علیهم السلام بخشید و یک حرف را در غیب مکنون به ذات خود ویژه ساخت.۸

باید یاد آور شد که اسم اعظم یا اکبر، از سنخ الفاظ ظاهری یا مفهوم ذهنی نیست؛ زیرا اسم از جهت وجود لفظی خود، مجموعه‌ای از صداهای شنیدنی و از کیفیات عرضی و به لحاظ معنا و مفهوم، وجود و صورتی ذهنی است که هیچ یک، فی نفسه در هیچ چیز اثری ندارند. محال است صوت پدیدار در حنجره یا تصویر نقش بسته در ذهن، بتواند

1.. سوره نحل، آیه ۸۹.

2.. المیزان، ج‏۱۲، ص۳۲۵.

3.. بصائر الدرجات، ص۲۲۸ - ۲۳۰، ح۱ – ۹ و ص۲۳۲ - ۲۳۶، ح۱ - ۲۱؛

4.. در ادبیات حدیثی شیعه نمونه‌هایی از کاربستِ «اسم اکبر» همراه با بیان ویژگی‌های مختصّ به اسم اعظم (۷۳ حرفی بودن) وجود دارد (ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۵۱ – ۳۵۲).

5.. بصائر الدرجات، ص۴۸۹ - ۴۹۰، ح۴.

6.. همان، ص۲۲۸ - ۲۲۹، ح۲ - ۵.

7.. همان، ص۴۸۸ - ۴۹۰.

8.. همان، ص۲۲۸، ح۲ و ص۲۲۹، ح۷،.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 16774
صفحه از 185
پرینت  ارسال به