امر، از سوی اهریمن بود، او را فزع فرا می‌گرفت.^۱

روایات بصائر الدرجات وقت تحدیث را هر روز و شب می‌دانند،^۲ ولی در این میان تحدیث در شب قدر و شب جمعه را به گونه‌ای خاصّ برجسته کرده‌اند؛ چنان که از این روایات بر می‌آید در شب قدر تمامی آنچه در آن سال تا سال پسین رخ می‌دهد، مانند خیر و شر، تولّد و مرگ، روزی‌ها، باران، سفر حاجیان و... نگاشته می‌شود و از طریق «ملائکه» و «روح» بر صاحب امر، رسول خدا و ائمه بعد از او، نازل می‌شود.^۳ این روایات تفصیلات دیگری نیز دارند؛ برای نمونه، از علل و عواملی صلاحیت امام برای دریافت این علوم در شب قدر نیز پرده بر می‌دارند. از نگرگاه این احادیث، امام شایستگی رویارویی با روح را در بدو تولّد و به دلیل اجابت ندای منادی آسمانی پیدا می‌کند.^۴ شگفت‌تر آن که در برخی از این روایات آمده است که در ساختار قلب امام نیز برای مواجهه با این امور در شب قدر، دخل و تصرّفاتی رخ می‌بندد.^۵

بر پایه منقولات صفّار در شب‌های جمعه نیز تحدیث در صورتی خاصّ شکل می‌گیرد. در این شب جمعه ارواح انبیا و اوصیای درگذشته و وصی حاضر بار می‌یابند تا خویش را به عرش الهی رسانند، هفت بار گرد آن طواف کرده، نزد ستون‌هایش دو گانه‌ای نهند و آنگاه به جایگاه خویش باز گردند. در این میان، روح وصی حاضر، مُلهَم به علم مستفاد و فربه از علمی فزون از حدّ، به بدن او باز می‌گردد.^۶

صفّار مورد کاربست علم حاصل از تحدیث را در مُعضِلات می‌داند؛ یعنی رخدادهایی که حکم آن در قرآن و سنّت نبوی، موجود نباشد^۷و حتّی علّت تأنی و درنگ ائمه در پاسخ به برخی سؤالات را نیز در این نکته نهفته می‌داند که ایشان مترصّد تحدیث و الهام الهی می‌شده‌اند.^۸

صفّار در پایانِ بحث از تحدیث با این پرسش رو به رو بوده است که با وجود این همه منابع

آمد بسیار ملائکه در خانه‌های اهل بیت و بر جای ماندن آثار ایشان در این مکان‌ها،^۱ مهر فراوان ملائکه بر کودکانِ اهل بیت^۲ و... نشان از پیوند نزدیک ایشان با سروشان الهی است.

در این فضا ممکن است چنین به اندیشه آید که ائمه به دلیل چنین ارتباطی دارای مقام رسالت و نبوت‌اند. صفّار برای رفع این اشکال با نقل روایاتی چند از چگونگی پیوند پیش‌گفته پرده بر می‌دارد. به باور او نحوه رویارویی امام با فرشته، از رسل و انبیا متمایز است؛ چه رسولان هم صدای ملک را می‌شنوند و هم به عیان و در بیداری او را می‌بینند و انبیا که صدای فرشته را می‌شنوند و در خواب او را می‌بینند؛^۳ حال آن که امام فرشتگان را نمی‌بیند و تنها صدایشان را می‌شنود.^۴ صفّار روایاتی که ائمه را به صاحب سلیمان، صاحب موسی و ذو القرنین مانند می‌سازد و مقام نبوّت را از ایشان نفی می‌کند، به عنوان مؤیدی بر نظر خویش می‌افزاید. از مجموع روایات بصائر چنین بر می‌آید که ائمه فرشتگان را در صورت واقعی و ملکوتی خویش نمی‌دیدند، و گر نه، فرشتگانی چون جبرئیل، میکائیل و ملک الموت در صورت‌هایی دنیوی بر آنان تجلّی کرده‌اند.^۵

این «الهام» یا «سماع»^۶ در هاله‌ای از ابهام است. از این رو، روایات بصائر، با تعابیر «نَکت» (اثر و نشانه نهادن بر چیزی)،^۷ «قَذف» (افکندن و پرتاب کردن)^۸ و «نَقر» (کوبیدنی که اثر آن بر جای بماند)^۹ در قلب‌ها و گوش‌ها^۱۰ تلاش دارد شکلی ملموس‌تر پیش دیده‌ها بنهد.

بُود که گفته شود امام چگونه از الهی بودن این صدا آگاه می‌گردد؟ روایات بصائر الدرجات این دغدغه را نیز این‌سان پاسخ می‌دهند که خداوند به امام آرامش و وقاری می‌دهد که یقین می‌کند صدا از آنِ ملک است، و نه از ابلیس؛ چه اگر بر فرض محال القای علم بر صاحب