123
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

مِنْ رَسُول»۱ تعارضی پدید می‌آید. راهکار نصّ‌محور صفّار این است که علم مکفوف را گاه خداوند امضا کرده و در ظرف تقدیر می‌ریزد.۲ به دیگر سخن، این علم از جایگاه خویش یعنی امّ الکتاب خارج می‌گردد. در این صورت، این علم نافذ بوده۳ و به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام خواهد رسید.۴ با این توضیح، تعارض میان درون مایه روایات و آیه وجود نخواهد داشت. البته چنان که روایات بصائر می‌گویند، گاه خداوند علم مکفوف را امضا نکرده و در ظرف تقدیر نمی‌ریزد، بلکه در آن بدا ایجاد می‌کند.۵ البته خداوند خود علمی را که در آن بدا رخ داده، نیز بر امام حاضر و سلف او عرضه می‌کند.۶ بدین ترتیب، صفّار از خلال روشن داشتِ علم مکفوف، از بدا و چگونگی آن هم سخن می‌گوید.

1 - 4. انتقال علم

بخشی از محتوای بصائر الدرجات به مقوله انتقال علم از اهل بیت به یک‌دیگر سخن می‌کند. صفّار به عنوان یک قاعده کلی بیان می‌کند که علما علم را از یک‌دیگر به ارث می‌برند و علم هیچ‌گاه از سلسله آنان برون نمی‌شود.۷ روشن است که عالمان آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم نیز از این قاعده مستثنا نیستند. در اهل بیت علیهم السلام سیر انتقال علوم از پیامبر به امام علی علیه السلام آغازیده است.۸ علوم و اسرار رسول خدا سلسله‌وار و از گذر علی علیه السلام به ائمه پسین منتقل شد.۹ هر امام، به نوبه خود، در آخرین لحظه حیات امام سابق، تمامی علوم او را در می‌یابد.۱۰ روایات بصائر الدرجات اظهار می‌کند که حتّی در علومی که امام حاضر از رهگذر تحدیث به دست آورده یا علم به بدائی که در علم مکفوف خداوند رخ می‌دهد، سنّت انتقال جاری است؛ بدین‌سان که این علوم، نخست بر رسول خدا و ائمه سلف عرضه

1.. سوره جن، آیه ۲۶ - ۲۷. ‏

2.. همان، ص۱۳۳، ح۱.

3.. همان، ص۱۲۹، ح۳، ص۱۳۲، ح۱۸.

4..همان، ص۱۳۲، ح۱۷، ص۱۳۳، ح۱.

5.. همان، ص۴۱۴، ح۶ و۹.

6.. همان، ص۱۳۷ - ۱۳۸، ح۱ - ۴.

7.. همان، ص۳۰۲ - ۳۰۴، ح۱ - ۱۰، ص۳۱۰ - ۳۱۲، ح۱ - ۱۳، ص۳۱۴، ح۶ - ۱۰، ص۳۱۵ - ۳۱۶، ح۱ - ۴، ص۳۱۹ - ۳۲۱، ح۱ - ۱۰، ص۳۴۶ - ۳۴۸،ح۱ - ۹، ص۳۹۷ - ۳۹۸، ح۱ - ۶.، ص۴۸۸ - ۴۹۰، ح۱ - ۴.

8.. همان، ص۳۱۵ - ۳۱۶، ح۱ - ۴، ص۳۱۹ - ۳۲۱، ح۱ - ۱۰، ص۳۴۶ - ۳۴۸،ح۱ - ۹.

9.. همان، ص۴۹۷ - ۴۹۸، ح۱ - ۳، ص۴۸۴ - ۴۸۶، ح۲ - ۹.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
122

علم به ملکوت آسمان و زمین،۱ علم به ضمیر و واگویه‌های نفسانی افراد،۲ علم به افعال، سرّ وکارهای نهانی شیعیان، علم به بیماری و حزن شیعیان،۳ علم به کسانی که بر در خانه آنان‌اند و مکان آنها پیش از اذن گرفتن،۴ علم به زمین‌های سر سبز و پر گیاه و زمین‌های خشک و بی‌گیاه،۵ علم به هدایت یافتگان و گمراهان تا روز قیامت،۶ علم به زیادت و نقصان حقّ و باطل بر زمین،۷ علم به تمامی زبان‌ها۸ و تکلّم به آنها،۹ علم به اسامی اشیا،۱۰ علم به زمان مرگ خود پیش از فرا رسیدن آن۱۱ (از دیدگاه صفار همزمان با فرا رسیدن اجل، خداوند امام را دچار نسیان می‌کند تا حکم الهی جاری شود)،۱۲ آگاهی از زمان به امامت رسیدن خود۱۳ و علم به وصی خود.۱۴

ب) علم مکفوف

صفّار علم مکفوف، علم خاصّ، علم مکنون یا علم غیب را علمی می‌داند که خداوند هیچ کس، حتّی ملائک مقرَّب، رسولان و انبیا را از آن آگاه نساخته،۱۵ بلکه تنها به خودِ او ویژه است.۱۶ از دیدگاه او علم مکفوف در امّ الکتاب نزد پروردگار قرار دارد.۱۷

میان تعریف پیش‌گفته و مفاد آیه «عالِمُ الْغَیبِ فَلا یظْهِرُ عَلی‏ غَیبِهِ أَحَدا إِلَّا مَنِ ارْتَضی‏

1.. همان، ص۱۲۶ - ۱۲۸، ح۱ - ۱.

2.. همان، ص۲۵۵ - ۲۶۲، ح۱ - ۲۷، ص۲۷۰ - ۲۷۳، ح۱ - ۷.

3.. همان، ص۲۷۹ - ۲۸۰، ح۱ - ۲.

4.. همان، ص۲۷۷ - ۲۷۸، ح۱ - ۳.

5.. همان، ص۳۱۶ - ۳۱۹، ح۱ - ۱۳.

6.. همان، ص۳۵۱ - ۳۵۲، ح۱ - ۹.

7.. همان، ص۳۵۷ - ۳۶۰، ح۱ - ۷، ص۵۱۲، ح۵، ص۵۱۳ - ۵۱۴، ح۱۱ - ۱۲.

8..همان، ص۳۵۳ - ۳۵۷، ح۱ - ۱۵.

9.. همان، ص۴۳۸ - ۴۳۹، ح۱ - ۲.

10.. همان، ص۵۰۰ - ۵۰۴، ح۱ - ۱۴، ص۴۸۴ - ۴۸۶، ح۱ - ۹.

11.. همان، ص۵۰۱، ح۳، ص ۵۰۳ - ۵۰۴، ح۱۲.

12.. همان، ص۴۸۶ - ۴۸۸، ح۶ - ۱.

13.. همان، ص۴۹۳ - ۴۹۴، ح۱ - ۴، ص۴۹۴ - ۴۹۵، ح۱ - ۷.

14.. همان، ص۱۲۹، ح۱، ص۱۳۰، ح۴، ص۱۳۱، ح۹، ص۱۳۱، ح۱۲ - ۱۳، ص۱۳۲، ح۱۶.

15.. همان، ص۱۲۹، ح۲، ص۱۳۰، ح۵ و ص۱۳۲، ح۱۵، ص۱۳۰، ح۶ - ۷، ص۱۳۱، ح۱۰، ص۱۳۲، ح۱۴، ص۱۳۲، ح۱۷.

16.. همان، ص۱۲۹، ح۳، ص۱۳۱، ح۱۱، ص۱۳۲، ح۱۸.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 16681
صفحه از 185
پرینت  ارسال به