21
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

امساک از خوردن و آشامیدن به صورت حزن و اندوه تا عصر است.۱ مستحب است از خوردن و آشامیدن، آن هم بدون هیچ نیتی، تا بعد از عصر [نه تا مغرب] اجتناب کنند.۲ احتمال استمرار روزه روز عاشورا از سوی اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز بر فرض پذیرش سیره اصحاب، تنها بر جواز و یا بر استحباب آن دلالت دارد؛ مانند دیگر ایام سال که روزه آن مستحب است.۳

3 - 2 - 3. تقیه آمیز بودن روایات جواز صوم عاشورا

علامه مجلسی می‌نویسد:

۰.روایات مختلفی در بیان حکم شرعی روزه عاشورا نقل شده و آنچه که نزد من اظهر است، این است: اخبار وارد که بر فضیلت روزه عاشورا دلالت دارند، حمل بر تقیه۴ می‌گردند.۵

و در جای دیگر تکرار می‌کند که اخبار جواز صوم عاشورا از جهت تقیه صادر شده‌اند.۶

3 - 2 - 4. روزه عاشورا، منسوخ و متروک یا سنت در جریان؟

متروک شدن روزه روز عاشورا پس از رمضان از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بدین معنا است که این روزه نمی‌تواند سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم باشد؛ زیرا سنت عبارت است از عملی از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که ایشان بر آن مداومت داشته و هیچ‌گاه آن را ترک نمی‌کردند؛ مثل نماز جماعت و مسواک زدن. عملی را که زمانی انجام داده، سپس آن را ترک کرده‌اند، نمی‌توان

1.. مرآة العقول، ج۱۶، ص۳۶۰.

2.. ملاذ الاخیار، ج۷، ص۱۱۶.

3.. بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام، ص۸۱ - ۸۰.

4.. احادیث تقیه‌ای یکی از فروع مهم دانش حدیث در شیعه است. شناخت روایاتی که از سر تقیه و یا رعایت توریه صادر شده‌اند، در فهم صحیح حدیث، مدخلیت تام دارد. تقیه، گفتار و رفتار متفاوت با باور حق درونی است که برای ت‍أمین مصالح مهمی در زمان اضطرار، ظهور و بروز می‌یابد. توریه در لغت، پوشاندن حقیقت خبری و ظاهر کردن غیر آن و یا اراده چیزی کردن و جز آن را نمایاندن است (لغتنامه دهخدا). شناخت نشانه‌های سندی و متنی و قراین و اسباب صدور حدیث، برای تشخیص احادیث تقیه‌ای اهمیت دارد. نشانه‌هایی چون امر به سکوت، وجود قیاس، تعارض با آیه محکم یا خبر متواتر، وجود ابهام، کلی گویی، دو پهلو گویی، تعارض با مسلمات مذهب شیعه، مشابهت با عامه و ... می‌توانند بر تقیه‌آمیز بودن حدیث دلالت داشته باشند («بررسی احادیث تقیه ازدیدگاه مجلسی اول»، ص۷).

5.. مرآة العقول، ج۱۶، ص۳۶۰.

6.. ملاذ الاخیار، ج۷، ص۱۱۶.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
20

حالی است که دلالت اخبار منع بر مقصود (تحریم علی الإطلاقِ صوم عاشورا) ظاهرترین ظاهر و رأی خلاف بدین سبب است که به طور کامل در روایات تتبّع نکرده و در آنها خوب به اندیشه نپرداخته‌اند.۱ مانند مورد پیشین، این امر می‌تواند دلیلی باشد بر «انجبار سند» در مواردی که در سند احادیث منع ضعفی وجود داشته باشد.

3 - 2. تحلیل اخبار جواز روزه عاشورا

3 - 2 - 1. ناسازگاری اخبار جواز با عقل

به حکم قاعده «کل ما حکم به الشرع، حکم به العقل، و کل ما حکم به العقل، حکم به الشرع»، یکی از مسائلی که از دیرباز ذهن اندیشمندان مسلمان را به خود مشغول داشته، مسئله چالش میان عقل و نقل است. گروهی بر این باورند که در معرکه میان عقل و نقل، لازم است جانب عقل را گرفت و هر گزاره نقلی را که با عقل سازگار به نظر نرسد، باید کنار گذاشت یا دست‌کم توجیه و تأویل کرد. بر این اساس، حدیث دوم و حدیث سوم جواز به جهت این که دربردارنده پاداش زیاد برای یک امر کوچک است، با عقل سلیم و با منطق قرآن۲ در تعارض بوده و غیر قابل تمسک است.۳

3 - 2 - 2. استحباب روزه عاشورا به نیت همدردی با اهل بیت علیهم السلام

آیة الله خویی _ با وجود آنچه در3-1-5 از ایشان نقل شد _ بر آن است روایات متضمن امر به روزه عاشورا و استحباب آن زیادند و روزه گرفتن و گرسنه و تشنه بودن در این روز، همدردی با اهل بیت است:

۰.فألاقوی استحباب الصوم فی هذا الیوم.۴

یعنی قول به استحباب بر وجه اندوه و ناراحتی، زیرا از روزه‌های مستحب یکی روزه عاشورا است؛ برای حزن و مصیبتی که به اهل بیت رسول صلی الله علیه و آله و سلم وارد شد.۵ مستحب،

1.. الحدائق الناضره، ج۱۳، ص۳۷۶.

2.. «أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یأْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِکُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاء وَ الضَّرَّاء وَ زُلْزِلُواْ حَتَّی یقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ مَتَی نَصْرُ اللّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللّهِ قَرِیبٌ»؛ آیا پنداشتید که داخل بهشت می‏شوید و حال آن که هنوز مانند آنچه بر [سر] پیشینیان شما آمد، بر [سر] شما نیامده است. آنان [چنان] دچار سختی و زیان شدند و به [هول و] تکان درآمدند که پیامبر و کسانی که با وی ایمان آورده بودند، گفتند پیروزی خدا کی خواهد بود؟ هشدار که پیروزی خدا نزدیک است (سوره بقره، آیه ۲۱۴).

3.. شفاء الصدور، ص۳۸۶ با تلخیص و تصرف .

4.. شرح العروة، ج۲۲، ص۳۱۶.

5.. اشارة السبق، ص۱۲۱؛ التهذیب، ج۴، ص۳۰۲؛ الجامع للشرائع، ص۱۶۲؛ السرائر، ج۱، ص۴۱۹؛ شرایع الاسلام، ج۱، ص۳۳۸؛ الغنیه، ص۱۴۸؛ مرآة العقول، ج۱۶، ص۲۴۶؛ المهذّب، ج۱، ص۱۸۸؛ شرح فروع الکافی، ج۴، ص۲۸۶.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 16578
صفحه از 185
پرینت  ارسال به