۰.وَ کُلُّ سُنَّةٍ وَ حَدِیثٍ وَ کَلَامٍ خَالَفَ الْقرآن فَهُوَ زُورٌ وَ بَاطِلٌ؛^۱

۰.هر رسم و حدیث و گفتاری که با قرآن مخالف بود، دروغ و باطل است.

و در دیگری، حدیث ناسازگار با کتاب خدا «زخرف» (آراسته شده) معرفی شده است.^۲ در روایتی دیگر، آمده که:

۰.هر حدیثی از جانب ما رسید و کتاب خدا آن را تأیید نکرد، باطل است.^۳

در برخی، فرمان به «طرح و رد حدیث»^۴ و در بعضی، فرمان «ارجاع به اهل بیت» داده شده است.^۵ در مواردی هم برای حل اخبار متعارض، گفته شده که:

۰.بر قرآن عرضه شوند و هر کدام موافق قرآن بود، از ما است.^۶

در بعضی توصیه شده «هر چه از ما به شما رسید»، بر قرآن عرضه شود و اگر موافقی در قرآن داشت، پذیرفته گردد و گرنه، نه.^۷ در برخی هم یافتن یک و یا دو شاهد در قرآن برای «تطبیق کلام منسوب به معصومان» نقل شده است.^۸ و در منابع متأخرتر، «عرضه حدیث بر قرآن و حجّت و عقل‌ها» هم آمده است.^۹ روایت‌های دیگری هم وجود دارد که در آنها عمل عرضه مطرح شده است.^۱۰ در روایتی آمده که گفته‌اند:

وقتی من در باره چیزی سخن می‌گویم، از ریشه قرآنی آن از من بپرسید: إِذَا حَدَّثْتُکُمْ‏ بِشَی‏ءٍ فَسْأَلُونِی عَنْهُ مِنْ کِتَابِ اللَّه‏.^۱۱

پیام این روایت‌ها، عرضه حدیث بر قرآن، عدم صدور روایت‌های ناسازگار با قرآن از معصوم، صدور احتمالی روایت‌های ناسازگار با قرآن^۱۲ در شرایطی ویژه، قابل فهم نبودن این گونه روایت‌ها برای افراد معمولی، از اعتبار ساقط بودن این گونه روایت‌ها، و لزوم ارجاع آنها به

حدیث، در خود همین روایت‌ها بازتاب یافته، و تصریح شده که چون پیامبر و اهل بیت ایشان، در چارچوب وحی و کتاب خدا سخن می‌گویند، سخنان منسوب به ایشان، باید با وحی و کتاب خدا سازگار باشد. دستور به عرضه حدیث بر قرآن، پیش‌بینی آسیب‌های احتمالی و نیز آسیب‌زدایی از حدیث بوده، و از نشانه‌های هوشمندی رسالت‌مداران الهی است. این روایت‌ها، از سوی عالمان امامی^۱ و اهل سنّت^۲ پذیرفته و به مثابه «اصل سنجه» برای درستی و نادرستی حدیث، و یکی از راه‌های اعتبار سنجی قلمداد گردیده‌اند. طرفه این که چنین سنجه‌ای، به خود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم منسوب بوده و بر اساس گزاره‌های موجود، از خود ایشان آغاز گردیده است:

۰.خبرهایی که از من به شما رسید، هر کدام برابر کتاب خدا بود، حدیث من است و هر چه مخالف آن بود، از گفته‌های من نیست.^۳

در خبری، تعبیر «موافق للحقّ» و «لا یوافق الحقّ» آمده^۴ که معنایی عام‌تر دارد و گویی می‌توان حدیث را با «حق» (آنچه درست و حقیقت است) سنجید؛ جز این که بر اساس خبر نخست، ممکن است «حقّ» همان قرآن باشد. خبر دیگری به صورت کلی، گفته است:

۰.فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّهِ فَخُذُوا بِهِ وَ مَا خَالَفَ‏ کِتَابَ‏ اللَّهِ‏ فَدَعُوه‏؛^۵

۰.هر چه با کتاب خدا سازگار است، بگیرید و هر چه سازگار نبود، واگذارید.

این تعبیر، عمومیت دارد و هر گونه گفتار و رفتار و داوری را شامل می‌شود. در خبری دیگر آمده که:

۰.حرفی که از جانب من زده شده و با کتاب خدا تطبیق نداشت، من آن را نگفته‌ام.^۶

سید رضی (م406ق) از خطبه‌ای که رسول خدا در آخرین بیماری منجر به رحلت ایشان ایراد کرده، جمله‌ای را آورده که به صورت مطلق گفته شده است: