31
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

با این وصف، روشن شدن مسئله، اولاً ابهام بسیاری از روایت‌ها را بر طرف می‌کند، و ثانیاً حوزه تأویل را مشخص‌تر می‌کند و ثالثاً، حمله‌های بسیار به کیان تشیع و اتهامات باطنی‌گری را به شیعیان،۱ منتفی می‌سازد. ذهبی در تحلیل دیدگاه امامیه در باره تأویل و بطن قرآن، شیعیان را متهم کرده که حریص بر تعطیل عقل و جلوگیری از دقت در قرآن هستند.۲ و در ادامه نظر شیعیان را در جایز نبودن تفسیر به جز آنچه از ائمه رسیده، بازگو کرده و مدعی است که آنها به دل‌خواه در قرآن تصرف و تفسیر می‌کنند. و پس از ذکر مواردی از روایت‌های تفسیری، اظهار داشته که آنان الفاظ قرآن را به مدلول آنها حمل نمی‌کنند و هر چه را دلخواهشان است به خداوند نسبت می‌دهند.۳ این، نه تنها گفته ذهبی که پیش و از پس از وی، در میان گروهی تکرار و ترجیع‌بند سخنانی شده است.

با قبول برخی مفروضات و مبانی بحث - که درازدامن است -، و صرف‌نظر از برخی اختلاف‌نظرها در باره عرضه حدیث بر قرآن، کسانی در این باره قلم زده‌اند و از گوشه‌هایی از آن، پرده برداشته‌اند؛ مانند داود سلیمانی در فهم الحدیث و نقد الحدیث، مهدی احمدی نورآبادی در عرضه حدیث بر قرآن، محمد هادی معرفت در مقدمه التفسیر الاثری الجامع، مهدی مهریزی در «نقد متن»،۴ شادی نفیسی «در معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث»،۵ محمد علی رضایی و دیگران در «حدیث‌شناسی و قواعد و معیارهای نقد آن»،۶ اسماعیل سلطانی شورباخورلو در «مقصود از مخالفت و موافقت حدیث با قرآن در روایات عرض»،۷ علی نصیری در «بررسی روایات عرضه»۸ و «رابطه متقابل کتاب و سنّت»،۹ میثم کهن‌ترابی در «آسیب‌شناسی عرضه حدیث بر قرآن»،۱۰ مهدی احمدی در «مدلول و گستره قرآن در عرضه حدیث بر قرآن»،۱۱ مجتبی نوروزی و حسن نقی زاده در «مفهوم‌شناسی مخالفت و

1.. ر.ک: التفسیر و المفسّرون، ج۲، ص۱۶ و ۱۹ و ....

2.. همان، ج۲، ص۳۰.

3.. همان، ج۲، ص۳۷.

4.. چاپ شده در شماره ۳۹ مجلۀ علوم حدیث.

5.. چاپ شده در دفتر ۷۰ مقالات و بررسی‌ها.

6.. چاپ شده در شماره ۱۱ مجلۀ شیعه‌شناسی.

7.چاپ شده در شماره ۱۳۶ مجلۀ معرفت.

8.. چاپ شده در شماره ۲ مجلۀ حدیث حوزه.

9.. چاپ شده در شماره ۱۵ مجلۀ علوم حدیث.

10.. چاپ شده در شماره ۱۲۱ مجلۀ مشکوة.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
30

گویندگانشان است.

بر اساس مبانی اسلامی، سنّت نبوی و گفتار معصومان، حجّیت دارد. این حجّیت، هم‌ارز کتاب خدا است؛ در حدّی که می‌توان عمومات و مطلقات قرآن را با روایت‌ها تقیید و تخصیص زد،۱ و مجملات آن را تبیین نمود و تفصیل آیاتی مجمل را با آنها بیان کرد.۲ حتی کسانی بر آن‌اند که روایت، قرآن را نسخ می‌کند.۳ خاستگاه حدیث نبوی، وحی بیانی و الهاماتی است که از جانب خداوند به رسول‌الله صورت گرفته است،۴ و تفاوتشان این است که قرآن از سوی خدا و کلام او است، اما سنّت نبوی را نمی‌توان کلام خدا دانست. «اوتیتُ الکتاب و مثلَه معه»۵ که از رسول خدا نقل شده، مؤید این ادعا است. سنّت در رتبه بعد از قرآن قرار دارد و به لحاظ رتبی هم‌عرض نیستند؛۶ هرچند در اعتبار، هم‌ارزند.

صورت مسئله این است: از یک سو، روایت‌هایی برآن‌اند که «همه روایت‌ها» باید بر قرآن عرضه شوند و اعتبارشان، به مخالف با قرآن نبودن است، و از سوی دیگر، روایت‌هایی وجود دارد که جزء تأویل قرآن هستند و حاوی نکته‌هایی که اشاره و رمزی‌اند و به ظاهر الفاظ ارتباطی ندارند، و اصل نخست در عرضه، پذیرش اعتبار ظهور است. سؤال این است که آیا روایت‌های عرضه، شامل روایت‌های باطنی هم می‌شود و امکان عرضه آنها بر قرآن که فرازبانی هستند، وجود دارد و چنین کاری باید بشود یا خیر؟

از آنجایی که شناخت دین و حقیقت آن، با دو منبع قرآن و حدیث ممکن است، و حدیث آسیب‌های فراوانی دارد، بایسته است که از جهت سند و دلالت به درستی شناخته شود. تاریخ حدیث نشان می‌دهد که حدیث دست‌خوش دست‌اندازی‌های سیاسی، و فرقه‌گرایی غلوآمیز شده و در آن جعل و دسّ و وضع رخ داده است.۷

1.. مانند حکم عدّه مطلقه که در قرآن سه قرء دانسته شده (سوره بقره، آیه ۲۲۸) و روایت آن را به مورد همسر آمیزش شده تخصیص زده است (الکافی، ج۵، ص۴۲۷). در قرآن جزای قتل مؤمن حهنّم ابدی معرفی شده (سوره نساء، آیه ۹۲)، و روایت آن را به کسانی مقید کرده که مؤمنی را به خاطر عقیده‌اش بکشند (الکافی، ج۷، ص۲۷۵).

2.. ر.ک: سوره نحل، آیه ۴۴.

3.. معالم الدین، ص۲۱۹: «یجوز... نسخ الکتاب بالسنّة و ... و لا تعرف فیه من الأصحاب مخالفاً»؛ الذریعة، ج۱، ص۴۶۲: «فکما ینسخ الکتاب بعضه ببعض، کذلک یجوز فیه نسخه بها».

4.. سنن الدارمی، ج۱، ص۱۴۵.

5.. مسند أحمد، ج۴، ص۱۳۱.

6.. در این باره، ر.ک: عرضۀ حدیث بر قرآن، ص۶۲ – ۶۵؛ «درآمدی بر نقش غالیان در علوم قرآنی و تفسیر در حوزۀ عدم تحریف و تأویل آیات قرآن».

7.. ر.ک: «نقش حکومت بنی‌امیه در جعل و وضع احادیث کلامی».

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 16826
صفحه از 185
پرینت  ارسال به