از جمله گفته است:

۰.أنّ تأویل کتاب الله تعالی لا یجوز بأدلّة الرأی، و لا تحمل معانیه علی الأهواء؛^۱

۰.روا نیست کتاب خدا را به نظر خود تأویل کرد، و معناهای آن را به دلخواه حمل نمود.

4. ملاکی که در آیه هفت سوره آل عمران از «تأویل فتنه‌انگیزانه» مطرح شده، در همه جا و از جمله در روایت‌های منسوب به معصومان، صادق است.

5. پیامبر و اهل بیت علیهم السلام، نقش هدایتی و تربیتی امت را به عهده داشتند، و اساس کار آنان، قرآن بود. آنها، به زبان مردم و در حدّ فهم آنان، سخن می‌گفتند.^۲ آنان به دنبال پی‌افکندن «فرهنگ لغز و معما و پیچیده سخن گفتن» نبودند. آنان به قول ظریفی، «در صدد نبودند چیستان‌نامه درست کنند»، و دانش و علم زیاد را در لغزگویی جست و جو نمی‌کردند. تأویل‌دانی اهل بیت، به معنای ارائه دقیق‌ترین تأویل از متن در چارچوب فهم عرفی است؛ و نه پیچیده کردن متن. به علاوه، بر حسب گزارش‌های تاریخی، ائمه بیشتر در عصر تقیه می‌زیسته‌اند. ویژگی عصر تقیه، همراهی و همزبانی با فرهنگ و ادبیات غالب و جریان حاکم است. در چنین دوره‌ای، نمی‌توان به گفتمان‌سازی مستقل روی آورد؛ دورانی که افراد دگراندیش متهم‌اند و حتی برای کارهای روزمره دینی همانند نماز و وضو و تیمم و... باید تقیه کنند. توجیه‌پذیر نیست در چنین روزگاری، بخش بزرگی از آیه‌های قرآن، به گونه‌ای تأویل و تفسیر شود که با متن آن سازگاری نداشته باشد. اگر روزگاری است که می‌توان سخنان کاملاً متفاوت و خلاف جریان حاکم را بر زبان راند، و تأویل‌هایی را اظهار کرد که گفتن آنها جرم است؛ چرا نشود خلاف فقه رایج حرف زد و خلاف باورهای عقیدتی متداول سخن راند؟

6. تأویل، ماهیت تبیینی و به دست دادن واقعیت متن را دارد، و از این رو، باید تابع قواعد زبانی خود متن و قابل دفاع زبانی و کلامی و عرفی باشد. این قاعده حتی در باره وحی‌آشنایان نیز صادق است؛ چه این که آنان نیز متعهد به سخن گفتن با زبان مردم‌اند و به دلیل این که کسی دانش و علم دارد، روا نیست خارج از چارچوب‌های زبانی سخنی را به متن نسبت دهد و مایه سردرگمی شود:

۰.تأویل باید با الفاظ قرآن نوعی رابطه زبان‌شناختی داشته باشد.^۳

2. قرآن زبانی متعارف دارد، و در این زبان، گاهی نماد و سمبل هم وجود دارد که قراین کلامی بر آن دلالت می‌کند. وحی، در قالبی قابل فهم و در چارچوب منطق زبانی رایج نازل شده است، و اگر جز این بود، باید توجه داده می‌شد و از دخالت مردم در آن بر حذر داشته می‌شد. در روایتی آمده که کسی به امام صادق علیه السلام گفت: خمر و انصاب و ازلام،^۱ نام مردانی هستند؟ ایشان جواب داد:

۰.ما کان لیخاطب‏ الله خلقه بما لا یعقلون؛^۲

۰.خداوند با مردم به گونه‌ای سخن نمی‌گوید که متوجه نشوند.

واقعیت وحی، و روایت‌های زیادی بر بطن داشتن قرآن دلالت می‌کنند، اما مشکل، تصوری است که در باره بطن وجود دارد. برای بطن یکی از دو معنا قابل تصور است: معنایی که با الفاظ نسبتی ندارد، و معنای الفاظ که با آنها نسبتی دارد. اگر منظور از تأویل، چیزی باشد که خداوند بدون هیچ قرینه‌ای زبانی در کلام خود لحاظ کرده، اغرای به جهل است و با کتاب هدایت بودن قرآن سازگار نیست.^۳ از دل سخنانی متعارف، آموزه‌هایی را به دست دادن که با منطق زبانی آن سازگار نیست، توجیه کلامی، تاریخی، هدایتی، زبان‌شناختی ندارد. بی‌تردید، تأویل، با زبان و کلمات ارتباط وثیقی دارد؛ و گر نه، مستلزم آن است که هر تأویلی برای هر متنی متصور باشد؛ چون چنین نیست، پس منظور از بطن داشتن، معنایی درونی زبان‌شناختی در یک متن است. مرحوم ایروانی (م1345ق) از مجلس درس آخوند خراسانی (1255 - 1329ق) نقل کرده است که ایشان، روایت‌های بطن داشتن قرآن را به معنای بیان دقیق بودن کلام خدا و پنهان بودن از ذهن‌ها، و نه داشتن معناهای متعدد، و نیز احتمال داشتن مصداق‌های گوناگون که معمولاً از ذهن‌ها دور است، دانسته است.^۴

3. معیار ارائه معنا از متن، روش عقلایی و متعارف است و همین حجّیت دارد، و تأویل که مراد متن است، نمی‌تواند از این قاعده مستثنا باشد؛ چنان که در روایتی ابوالفتوح (م554ق) آن را آورده^۵ و مرحوم استاد معرفت هم آن را بداهت عقل رشید و ضرورت حکمت قویم دانسته است.^۶ شیخ مفید (م413ق) هم برای تأویل چند شرط قایل شده و