_ الأحکام، علی بن حزم، تحقیق: احمد شاکر، مطبعة العصمة بالقاهرة، بی‌تا.

_ أساس التأویل، قاضی نعمان المغربی، تحقیق: عارف تامر، منشورات دارالثقافة، بی‌تا.

_ الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، محمد بن الحسن الطوسی، تحقیق: حسن الموسوی الخرسان، دارالکتب الاسلامیة، 1390ق.

_ الأسفار، محمد بن ابراهیم صدرالدین الشیرازی، منشورات المصطفوی، بی‌تا.

_ الاصفی، محسن فیض کاشانی، تحقیق: محمد حسین درایتی و محمد رضا نعمتی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق.

_ الاصلاح، ابو حاتم تحمد بن حمدان الرازی، به اهتمام حسن مینو چهر و مهدی محقق، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، سوم، 1383ش.

_ اصول الفقه، محمد رضا المظفر، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1286ق.

_ الإفصاح، محمد بن نعمان مفید، تحقیق: مؤسسة البعثة، دارالمفید للطاعة و النشر، 1414ق.

_ الأمالی، محمّد بن الحسن الطوسی، دارالثقافة، 1414ق.

_ الامالی، محمد بن علی الصدوق، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، مرکز الطباعة فی مؤسسظ البعثة، 1314ق.

_ بحار الانوار، محمد باقر المجلسی، تحقیق: جمعی از محققان، دار إحیاء التراث العربی، سوم، 1403ق.

_ بحوث فی علم الاصول، السید محمد باقر الصدر و السید محمود الهاشمی، مؤسسة دائرة المعارف الاسلامی، 1326 ه، الطبع الثالث.

_ البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة البعثة، بنیاد بعثت، 1416ق.

_ البرهان فی علوم القرآن، محمد بن عبد الله الزرکشی، دارالمعرفة، 1410ق.

_ بصائرالدرجات، محمد بن الحسن الصفار، تحقیق: محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، مکتبة آیة الله المرعشی، دوم، 1404ق.

_ تأویل دعائم الاسلام، نعمان بن محمد، تحقیق: آصف فیضی، مؤسسة آل البیت، دوم، 1385ق.

_ تحف العقول عن آل الرسول، الحسن بن شعبة الحرّانی، تحقیق: علی أکبر الغفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، 1404 ه، الطبعة الثالثة.

۰.هر روایتی که مخالف قرآن باشد، من آن را نادرست می‌دانم.^۱

نتیجه‌

یکی از دغدغه‌های اساسی حوزه تفسیرپژوهی، تأویلات است که بنا دلایل معنا‌شناختی از سویی و باطنی‌گرایی از سوی دیگر، با چالش‌ها و اشکال‌ها و مشکلات جدی مواجه است. حل این مشکلات و اشکال‌ها در دستور کار مفسران قرار گرفته و تلاش گسترده‌ای کرده‌اند که برای آن چارچوب‌های زبان‌شناختی مشخص کنند. اما وجود روایت‌های زیاد در منابع اسلامی، و تأویل‌های باطنی در میان فرقه‌های مسلمان، کار تأویلات را پیچانده است. برای حل این معما و پیچیدگی، یکی از راه‌های پیشنهادی، بر اساس روایت‌های پذیرفته شده عرضه روایات بر قرآن، می‌تواند عرضه آنها به قرآن باشد. این کار از چند جهت حایز اهمیت است و ضروری.

قرار دادن تأویلات در جایگاه معناشناسی خود، و دفاع از قرآن و آموزه‌های همگانی آن، و در عین حال دفاع از آموزه‌های معصومان علیهم السلام که در چارچوب کلام الهی و قابل فهم عمومی به تفسیر و تأویل متن می‌پرداختند، و از سوی سوم، دفاع از کیان تشیع که با استناد به روایت‌های تأویلی، شیعیان متهم به باطنی‌گری شده‌اند، از دلایل پرداختن به این پژوهش است.

یکی از راهکارهای کلیدی حل مشکلات تأویل‌های باطنی، ملاک قرار دادن متن و سیاق آن، و چارچوب‌های زبانی شناخته شده است. عرضه روایت‌ها به قرآن، بنا به دستور خود معصومان علیهم السلام، شاخص بی‌بدیلی است که گره بسیاری را می‌گشاید. و البته، این عرضه، لزوماً به معنای مردود بودن روایت‌های ناسازگار با متن نیست؛ چرا که بخش قابل توجهی از این گروه روایت‌ها، از باب تعمیم و تنظیر و تداعی معانی، قابل استفاده هستند؛ هر چند که تأویلی نمی‌توانند بود. روایت‌ها خود، با ارائه معناشناختی از این گروه از اخبار تأویلی، آنها را نه به معنای رایج و فرازبانی آن، که در برابر تنزیل به کار برده‌اند، و منظور از تأویل را، انطباق آیه‌های تنزیلی به غیر موارد خود که بسیارند و بی‌شمار، و در همه زمان‌ها جاری هستند، معرفی کرده‌اند.

کتابنامه

_ الإتقان فی علوم القرآن، جلال الدین السیوطی، دارالکتاب العربی، دوم، 1421ق.