61
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

1 - 2. بیعت کلامی به همراه مصافحه

برخی اخبار حاکی از آن است که نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم علاوه بر بیان شروط بیعت به مصافحه با زنان پرداختند. البته این مصافحه از روی لباس بوده است.

در منابع روایی و تفسیری شیعه روایت مسندی که بر مصافحه دلالت داشته باشد، یافت نشد. تنها چیزی که در یکی از منابع تفسیری شیعه مشاهده می‌گردد، گزارشی است که با واژه «قیل» شروع شده است:

۰.قیل کان یصافحهنّ و علی یده ثوب و یشترط علیهنّ الشروط الستّة المذکورة فی الآیة؛۱

۰.گفته شده که (رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) با زنان مصافحه نمودند، در حالی که بر دستش لباسی بوده و شروط شش گانه ذکر شده در آیه (12 سوره ممتحنه) را بر آنها شرط می‌نمودند.

قول مذکور در کنار قول به عدم مصافحه ذکر شده۲ و با توجه به عدم ذکر چنین گزارشی در دیگر کتب روایی شیعه، به نظر می‌رسد که خبر مذکور برگرفته از کتب عامه باشد.

محتوای این خبر از جهات گوناگون قابل بررسی است:

- از آنجایی که دست ندادن بر اساس روایات بخش قبل، با دست دادن از روی لباس بر مبنای گزارش اخیر متناقض است، از این رو، این دو دسته از روایات قابلیت جمع عرفی ندارد و تعارض موجود در این دو گروه روایات به حال خود باقی است.

- با توجه به تعارض محتوایی این گزارش با روایاتی که در بخش قبل ذکر گردید و عدم تأیید محتوای گزارش اخیر توسط دیگر روایات، نمی‌توان محتوای این گزارش را مورد استناد قرار داد؛ زیرا علاوه بر ضعف سندی و محتوایی گزارش اخیر، طرف مقابل از صحت سندی و تأیید محتوایی توسط روایات دیگر برخوردار است.

- گزارش اخیر با محتوای برخی از روایاتی که به صراحت، دست دادن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زنان را نفی می‌کند، متعارض است؛ روایاتی که از منابع متعدد شیعه و عامه، اعم از روایی، تفسیری و تاریخی، نقل شده است؛۳ از جمله:

1.. کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۳۸۵.

2.. همان.

3.. الکافی، ج۵، ص۵۲۷؛ تفسیر القمی‏، ج۲، ص۳۶۴؛ الموطأ، ج۳، ص۴۳۹؛ مسند احمد، ج۶، ص۳۵۷؛ سنن ابن ماجة، ج۲، ص۹۵۹؛ سنن النسائی، ج۷، ص۱۴۹؛ السنن الکبری، ج۸، ص۱۴۸؛ مجمع الزوائد، ج۶، ص۳۹؛ الطبقات الکبری، ج۸، ص۶، ۱۱ و ۱۲؛ تخریج الأحادیث و الآثار، ج۳، ص۴۶۵؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۶۹، ص۳۵ و ۳۶؛ ذکر أخبار إصبهان، ج۱، ص۲۹۳.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
60

چیزی را شریک خدا قرار ندهند، دزدی نکرده و زنا ندهند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایی میان دست و پای خود نیاورند و در هیچ کار شایسته‏ای با تو مخالفت نکنند، پس با آنها بیعت کن و برای آنان از خداوند آمرزش بخواه که خداوند آمرزنده و مهربان است.۱

مفسران نیز معتقدند که این آیه در روز فتح مکه و پس از آن نازل شد که مردان با نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم بیعت نمودند و زنان آمدند تا با ایشان بیعت کنند. در این موقع آیه نازل گردید.۲ روایت مذکور به صراحت، سبب نزول مطرح توسط مفسران را تأیید می‌نماید.

با توجه به متن این گروه از روایات چند نکته قابل برداشت است:

1. تمام شروط ذکر شده مطابق با موارد شش‌گانه‌ای است که در آیه دوازدهم سوره ممتحنه آمده است. البته از میان روایات این گروه، تنها در روایت فوق به جای شرط ذکر شده در آیه مبنی بر: «لَا یعْصِینَکَ فی مَعْرُوفٍ»؛ یعنی «عدم مخالفت با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در هر کار شایسته»، آمده است: «لَا تَعْصِینَ بُعُولَتَکُنَّ فِی مَعْرُوفٍ»؛ به این معنا که شرط شده تا زنان با شوهران خود در هیچ کار شایسته‌ای مخالفت ننمایند. در این باره می‌توان گفت که در نقل روایت، نقل به معنا و اشتباهات راویان را نیز نباید از نظر دور داشت. به هر حال، این ناسازگاری در قسمت اندکی از روایت نمی‌تواند در اصل روایت خدشه‌ای اساسی وارد نماید.

2. این دسته از روایات در مقام بیان کیفیت بیعت زنان با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با ذکر جزئیات است. البته تمام جزئیات در تک تک روایات ذکر نشده؛ اما در مجموع، جزئیات مطرح شده در هر کدام، با دیگر روایات این گروه سازگاری داشته و مکمل یک‌دیگر است.

در منابع روایی عامه، روایتی که بیان‌گر کیفیت بیعت به این صورت باشد، یافت نشد.

علاوه بر صحت محتوا، اسناد برخی از این روایات از دیدگاه رجالیان شیعه صحیح است؛ از جمله روایت ذکر شده؛ زیرا با توجه به توثیق «أَبُوعَلِی الْأَشْعَرِی»،۳ «أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ»۴ و «سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ»،۵ این روایت صحیح السند است.

بنا بر این، این گروه از روایات از جهت محتوا و سند قابل پذیرش است.

1.. سوره ممتحنه، آیه ۱۲.

2.. تفسیر القمی، ج۲، ص۳۶۴؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۴۱۳؛ کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۳۸۴ - ۳۸۵.

3.. رجال النجاشی، ص۹۲.

4.. رجال الطوسی، ص۳۸۳ و ۳۹۷.

5.. المفید من معجم رجال الحدیث، ص۲۴۸.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 17240
صفحه از 185
پرینت  ارسال به