63
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

مصافحه حکم نمود.

خلاصه، آن که مضمون گزارش‌ها و روایات اخیر قابل پذیرش نیست.

2. روایات دال بر بیعت جوارحی

این روایات دلالت بر فعل بیعت داشته و به محتوای بیعت نپرداخته است. این دسته از روایات، خود به دو گروه تقسیم می‌شود:

2 - 1. دست بردن در آب به عنوان بیعت

این روایات تنها به دست بردن در آب به عنوان بیعت اشاره کرده است؛ به عنوان نمونه، امام صادق علیه السلام در جواب از چگونگی دست دادن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زنان به هنگام بیعت فرمود:

۰.(پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) ظرفی که در آن وضو می‌گرفت را درخواست نموده؛ سپس در آن آب ریخت. پس از آن، دست راست خود را در آن فرو برد. پس هر گاه یکی از زنان بیعت می‌نمود، (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمود: دستت را (در آب) فرو بر. پس آن زن دست خود را در آب فرو می‌برد، همان گونه که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنین می‌کردند. این شیوه دست دادن ایشان با زنان بود. ۱

این دسته روایات با اسناد و طرق دیگری نیز نقل گردیده است.۲

روایات مذکور گر چه به شروط ذکر شده در بیعت اشاره‌ای نکرده، ولی با روایاتی که بیان‌گر بیعت کلامی همراه با دست بردن در آب است، تعارضی ندارد؛ زیرا هر دو گروه در بیان کیفیت بیعت (دست بردن بردن بیعت کننده و بیعت شونده در آب) اتفاق نظر دارد و عدم ذکر شروط بیعت توسط روایات اخیر ایجاد تعارض نمی‌کند؛ زیرا بر خلاف روایات دسته اول که جمع میان کیفیت و محتوای بیعت نموده، روایات اخیر تنها در مقام بیان کیفیت بیعت است. شاهد مطلب، عدم اشاره به محتوای بیعت در روایات اخیر است؛ در حالی که بیعت بدون محتوا امکان عرفی ندارد. پس عدم ذکر محتوا به معنای آن است که متکلم در مقام بیان محتوا نبوده؛ نه آن که محتوایی در میان نبوده است.

در منابع عامه، اعم از منابع روایی و تاریخی، روایاتی به همین مضمون آمده است؛۳ به

1.. الکافی، ج۵، ص۵۲۶.

2.. همان؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۶۹.

3.. المعجم الکبیر، ج۱۷، ص۱۴۹؛ الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۱؛ ذکر أخبار إصبهان، ج۱، ص۲۹۳.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
62

۰.قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: انی لست أصافح النساء؛۱

۰.رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من قطعاً با زنان مصافحه ننموده‌ام.

از این رو، گزارش اخیر نه تنها با روایات منقول از منابع شیعه تعارض دارد، که با برخی از روایات عامه نیز متعارض است.

در منابع روایی عامه روایتی نقل گردیده که برخی از معاصران معتقدند که روایاتی به این مضمون دلالت بر مصافحه می‌نماید.۲ در نتیجه، به نظر آنان، این روایت جمع میان محتوا و مصافحه می‌نماید. روایت چنین است:۳

۰.جاءت هند بنت عتبة بن ربیعة إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لتبایعه فنظر إلی یدیها، فقال: اذهبی فغیری یدیک، قال: فذهبت فغیرتهما بحناء ثم جاءت إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فقال: أبایعک علی...؛

۰.هند نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمد تا با ایشان بیعت نماید. حضرت نگاهی به دستان او انداخته، سپس فرمود: برو و دستانت را تغییر بده! و او رفت و با حنا تغییر داده و سپس نزد ایشان آمد. سپس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: بیعت می‌کنم با تو بر این که... (برخی از شروط مذکور در آیه 12 سوره ممتحنه).

این روایت - که بدون ذکر سند نقل گردیده - نه تنها صراحت نداشته که ظهور آن نیز در مصافحه مخدوش است؛ ضمن آن که با پذیرش ظهور آن در مصافحه و تعارض با روایاتی که بر عدم مصافحه تصریح نموده است، تعارض ابتدایی با حمل ظاهر بر نص مرتفع می‌گردد؛ به این معنا که از ظهور روایت در مصافحه دست برداشته و حکم به عدم مصافحه می‌گردد.

ضمن آن که محتوای این دسته از روایات، علاوه بر ضعف سندی، با برخی روایات صحیح السند شیعه تعارض دارد؛ زیرا با توجه به به شروط ذکر شده در روایات اخیر و روایات متعارض صحیح السند، می‌توان به این نتیجه رسید که هر دو گروه از روایات به بیعت در ایام فتح مکه و پس از آن اشاره دارد؛ زیرا تا قبل از آن، شروط ذکر شده نازل نشده بود تا بر اساس آنها بیعت صورت گیرد. بنا بر این، با ترجیح سندی روایات صحیح السند، می‌توان به عدم

1.. الطبقات الکبری، ج۸، ص۶.

2.. حجاب شرعی در عصر پیامبر(، ص۹۷۰.

3.. مجمع الزوائد، ج۶، ص۳۷.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 17216
صفحه از 185
پرینت  ارسال به