69
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77

دراز نمود. ۱

ظاهر عبارت فوق هیچ گونه دلالتی بر مصافحه ندارد، مگر از باب ملازمه و از آنجایی که شرط دلالت التزامی - که قبلاً بیان شد - در اینجا وجود ندارد، این نوع دلالت نیز مخدوش است. بنا بر این، چنین خبری با روایات از پیش گفته شده تعارض ندارد؛ زیرا هیچ برداشت عرفی از آن راجع به مصافحه نمی‌توان داشت.

_حکایت فوق تنها بیان‌گر عمل یکی از اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است و نسبت دادن عمل اصحاب به عنوان سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تنها جایی صحیح است که تقریر ایشان را در پی داشته باشد.۲ در این گزارش اخیر چنین چیزی محقق نشده است. البته برخی، مفهوم سنت را به سیره اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز تعمیم داده‌اند؛ اما این مطلب به عقیده دانشمندان شیعه صحت ندارد.۳

خلاصه آن که این گزارش نمی‌تواند به عنوان کیفیت بیعت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مطرح باشد.

خبر دیگری در این باب نقل شده مبنی بر این که در روز فتح مکه و در جریان بیعت گرفتن از زنان، عمر از جانب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به عنوان بیعت با زنان مصافحه نمود.۴ این خبر با روایات صحیح السند دسته اول، تعارض داشته و با توجه به این که هیچ منبع روایی شیعه و هیچ یک از صحاح سته آن را نقل ننموده و در هیچ خبر مسندی یافت نشده و تنها به عنوان قولی از اقوال ذکر گردیده، با ترجیح سندی روایات دسته اول حکم به عدم پذیرش این خبر می‌گردد؛ علاوه بر آن، خبر اخیر، همچون خبر قبل، بیان‌گر عمل یکی از اصحاب بوده و تقریر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر این عمل روشن نیست. بنا بر این نمی‌توان به عنوان سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به این عمل نگریسته شود. بنا بر این، از بحث تعارض با دیگر روایات خارج است.

3. روایات دال بر بیعت کلامی

در این روایات بدون آن که به مصافحه و یا چیز دیگری اشاره شود، تنها شروط بیعت ذکر گردیده و یا به صراحت اعلام شده که همین سخن، بیعت بوده و نیازی به فعل دیگری نیست. این گروه از روایات را می‌توان به دو دسته تقسیم بندی نمود:

1.. مسند احمد، ج۵، ص۸۵.

2.. تاریخ عمومی حدیث، ص۲۶.

3.. همان، ص۲۷.

4.. تخریج الأحادیث و الآثار، ج۳، ص۴۶۱ - ۴۶۲.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
68

با زنان داشته، به گونه‌ای که این کار از طرف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و به عنوان بیعت عنوان شده است.۱

در منابع شیعه اعم از روایی، فقهی و تفسیری چنین خبری یافت نشد؛ اما در منابع روایی عامه تنها یک خبر یافت می‌شود که بیان‌گر سفارت عمر است و با وجود منابع متعدد، خبر مذکور مفرد است؛ زیرا تنها یک راوی آن را نقل نموده است.۲ مضمون خبر آن است که وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وارد مدینه شدند، زنان مدینه را در خانه‌ای جمع نموده و عمر را به سوی آنان فرستادند و او در حالی که بیرون از خانه بود، شروط بیعت را - که در آیه 12 سوره ممتحنه آمده است - بیان نموده و به نشانه بیعت، دست خود را از بیرون خانه و زنان از داخل خانه دراز نمود.۳

با توجه به محتوای خبر، تکات زیر قابل تأمل است:

- در ابتدای خبر آمده که هنگام ورود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم این مسئله صورت گرفته است. اگر این امر بیان‌گر ابتدای هجرت باشد، با محتوای خبر - که بیعت بر اساس شروط آیه 12 سوره ممتحنه است - سازگار نیست؛ زیرا چنان که قبلاً اشاره شد، آیه شریفه در ایام فتح مکه بوده و این اتفاق، اواخر هجرت صورت پذیرفته است؛ ضمن آن که آنچه در اوایل هجرت می‌توانسته به عنوان محتوای بیعت مطرح باشد، اصل اسلام بوده است؛ زیرا اسلام در آن زمان، یک دین نوپا بوده و اصل اسلام مورد نظر بوده؛ چنان که در خبری آمده که تعدادی از زنان نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمده و این گونه بیعت نمودند:

۰.ای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم، با تو بر اسلام بیعت می‌کنیم؛ قطعاً تو را تصدیق نموده و شهادت می‌دهیم که حق آوردی. ۴

- در روایت مذکور، بعد از قبول شروط بیعت توسط زنان، آنچه به عنوان کیفیت بیعت آمده، عبارت زیر است:

۰.پس ما دستان خود را از داخل خانه دراز نموده و او دستش را از خارج خانه

1.. حجاب شرعی در عصر پیامبر(، ص۹۷۱ - ۹۷۳.

2.. اصول الحدیث و احکامه، ص۷۱.

3.. مسند احمد، ج۵، ص۸۵؛ همان، ج۶، ص۴۰۸و۴۰۹؛ مسند البزار، ج۱، ص۶۳؛ صحیح ابن حبان، ج۷، ص۳۱۳و۳۱۴؛ صحیح ابن خزیمة، ج۳، ص۱۱۲؛ موارد الظمآن، ج۱، ص۱۱۴؛ السنن الکبری، ج۳، ص۱۸۴؛ مجمع الزوائد، ج۶، ص۳۸؛ کنز العمال، ج۱، ص۳۲۱؛ تخریج الأحادیث و الآثار، ج۳، ص۴۶۴.

4.. الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۲.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره77
    تاريخ انتشار :
    1394
    سردبیر :
    محمد محمدی نیک (ری‌شهری)
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حدیث
    مدیر اجرایی :
    وحیدرضا نوربخش
    امتیاز :
    علمی پژوهشی
    آدرس اینترنتی :
    http://www.ulumhadith.ir
    جانشین سردبیر :
    سید محمدکاظم طباطبایی
تعداد بازدید : 17173
صفحه از 185
پرینت  ارسال به