ابتدایی با حمل ظاهر بر نص مرتفع می‌گردد.

- روایات دال بر دست بردن در آب، مؤید روایات دسته اول بوده و می‌توان به صحت آنها اذعان نمود.

- روایات دال بر مصافحه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با روایات صحیح السند و مصرّح در عدم مصافحه متعارض است که با ترجیح سندی روایات متعارض و یا حمل ظاهر این روایات بر نص روایات متعارض می‌توان حکم به عدم پذیرش روایات اخیر داد و یا از تعارض خلاصی یافت.

- روایات دال بر مصافحه عمر هیچ گونه دلالتی بر مصافحه ندارد؛ ضمن آن که نمی‌توان به عنوان سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به آن نگریسته شود.

- روایات دال بر شروط بیعت در مقام بیان کیفیت بیعت نبوده تا تعارضی با روایات دسته اول داشته باشد.

- روایات دال بر بیعت کلامی و نفی مصافحه با روایات دسته اول متعارض بوده و با حمل ظاهر بر نص قابل رفع است.

در نتیجه، هفت دسته روایات اخیر یا تعارضی با هم نداشته یا تعارض آنها ابتدایی بوده و قابل رفع است و یا در صورت استقرار تعارض می‌توان از مرجحات سندی در تقدیم روایات صحیح السند بهره برد.

در این میان، روایاتی که بیان‌گر اباحه مصافحه زن و مرد نامحرم از روی لباس است، با روایات بیان‌گر عدم مصافحه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زنان تعارض نداشته و قابل جمع است.

کتابنامه

_ اصول الفقه، محمد رضا مظفر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌های علمیه قم، چهارم، 1377ش.

_ تاریخ عمومی حدیث، مجید معارف، تهران: کویر، پنجم، 1385ش.

_ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، بیروت: دار الفکر، 1415ق.

_ تاج العروس من جواهر القاموس‏، محمد مرتضی حسینی زبیدی، بیروت‏: دارالفکر، اول، 1414ق.

_ تحفة الأشراف بمعرفة الأطراف، یوسف بن عبد الرحمن مزی، بی‌جا، المکتب الإسلامی و الدار القیمة، 1403ق.

_ تخریج الأحادیث و الآثار، جمال الدین زیلعی، ریاض: دار ابن خزیمة، اول، 1414ق.

روایات دیگری نیز با اسناد و طرق مختلف بر این مسئله دلالت دارد.^۱ برخی از این روایات، از جمله روایت فوق، از جهت سند، موثق دانسته شده و عمل اصحاب را به دنبال داشته است.^۲

محتوای این گروه از روایات بر جواز مصافحه زن و مرد نامحرم از روی لباس و عدم جواز مصافحه بدون حایل دلالت دارد و روایاتی که بیان‌گر عدم مصافحه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به صورت مطلق است، حداقل بر عدم وجوب مصافحه دلالت دارند.^۳ به این ترتیب، در مصافحه از روی لباس، دلالت هر دو گروه بر اباحه مورد اتفاق است؛ ضمن آن که در مصافحه مستقیم (لمس دست یک‌دیگر) دلالت هر دو گروه بر حرمت مورد اتفاق است. پس تعارض ابتدایی قابل رفع است.

نکته قابل توجه آن است که با وجود آن که روایات اخیر بر اباحه دست دادن زن و مرد نامحرم از روی لباس دلالت دارد؛ اما این بدان معنا نیست که چنین فعلی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم صادر شده باشد؛ چرا که این گروه از روایات در مقام بیان سنت عملی نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نبوده و تنها در مقام بیان حکم اباحه است؛ هر چند چنین فعلی از ایشان صادر نشده باشد.

نتیجه

از مجموع روایات و اخباری که از منابع حدیثی فریقین نقل گردیده، می‌توان نتیجه گرفت که بیعت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زنان دارای دو بخش بوده است: یکی محتوای بیعت و دیگری تشریفات آن. برخی روایات به محتوا پرداخته، برخی تنها به کیفیت بیعت اشاره نموده و برخی دیگر، محتوا و کیفیت بیعت را در هم آمیخته است.

در این میان، سه گروه مورد اشاره، با یکدیگر تعارض اجمالی دارند. این سه گروه نیز به هفت دسته تقسیم می‌گردد؛ بدین ترتیب:

- روایات دال بر بیعت کلامی به همراه دست بردن در آب از جهت محتوا و سند قابل پذیرش است.

- روایات دال بر بیعت کلامی به همراه مصافحه، ظهورش در مصافحه مخدوش است؛ ضمن آن که با پذیرش ظهور آن و تعارض با روایاتی که بر عدم مصافحه تصریح نموده، تعارض