عبارت مذکور را شبلی دانسته است: «روزی در آن وجد خود برون آمده بود، یکی گفت: شبلی کیست؟ گفت: «انا النّقطة الّتی تحت الباء» بسم اللّه بنویسی و در زیر با نقطه بزنی، شبلی آن نقطه است».^۱

پس از وی ابن‏‏‏‏عربی (م638ق) در فتوحات ‏‏‏مکیة، عبارت «أنا نقطه تحت‏‏‏ الباء» را سخن شبلی دانسته ‏است. وی در باب معرفة أسرار بِسْمِ الله و فاتحة ذیل عنوان‏‏‏‏ «رمزیة الباء» می‏‏‏نویسد: «به شبلی گفته شد، تو ‏‏‏شبلی هستی؟ گفت: أنا النقطة التی تحت‏‏‏الباء»^۲ وی در جای دیگری در قالب شعر به این مطلب اشاره کرده‏ است:

۰.الباء للعارف الشبلی معتبر و فی نقیطتها للقلب مدکر؛^۳

۰.باء منسوب به شبلی معتبر است و در نقطه آن برای قلب تذکری وجود دارد.

گفتنی است ابن‏‏‏‏عربی این ماجرا از شبلی را در «رسالة الباء» نیز نقل کرده است.^۴

بی‏‏‏گمان اگر ابن‏‏‏‏عربی این عبارت را از امیر المؤمنین علی علیه السلام می‏‏‏دانست، انگیزه‏ای بر پوشاندن آن نداشته زیرا وی در آثارش روایات بسیاری از آن امام با لفظ امیر المؤمنین علیه السلام نقل کرده‏ و نیز حتی روایات محبت ‏‏‏آل ‏‏‏محمد را نیز نقل کرده ‏است. افزون بر این که بی‏‏‏گمان اگر به روایت امیر المؤمنین علیه السلام استناد نماید قوت سخنش بیشتر است از این که به کلام شبلی اشاره ‏نماید. لذا اگر او این عبارت را از آن حضرت می‏‏‏دانست، به آن اشاره ‏می‏‏‏نمود. ابن‏‏‏‏عربی در تفسیرش 34 مرتبه از حضرت با عنوان امیر المؤمنین علیه السلام یاد کرده که در این تعداد حدود سی روایت از حضرت نقل کرده‏، البته گاه با عنوان امیر المؤمنین علی علیه السلام و دو مرتبه به صورت قال علی علیه السلام روایت نقل کرده ‏است.^۵

پس از وی سعیدالدین فرغانی (م691ق) در شرحش بر قصیده‏ تائیه ابن‏‏‏‏فارض (م632ق) این سخن را منسوب به شبلی دانسته است و از ابن‏‏‏‏فارض^۶ نقل می‏‏‏کند: شبلی فرمود: «أنا النقطة التی تحت‏‏‏الباء».^۷

عبدالرزاق کاشانی (م730ق) و عبدالکریم جیلی (م‏832ق) نیز عبارت «أنا النقطة التی

برگرفته از اصول معتبر باشد.^۱

افزون بر این، به گفته علامه مجلسی خطبة البیان در کتب غلات و امثال آنها ذکر شده و برخی چون علامه عسکری و سید جعفر مرتضی بر جعلی و بی‌سند بودن و سرشار از غلو و غلط بودن آن تصریح کرده‏اند.^۲

رجب‏ برسی (ح813ق) نیز در مشارق ‏‏الأنوار، در مبحث «أسرار علم ‏الحروف» این روایت را از أمیر المؤمنین علیه السلام این گونه نقل کرده‏ است:

۰.أنا النقطة التی تحت ‏‏‏الباء المبسوطة.^۳

ابن ‏‏‏‏ابی جمهور نیز در المجلی، گوینده آن را حضرت ‏‏‏علی علیه السلام دانسته و گوید این روایت را بزرگانی از صحابه همچون سلمان، ابوذر و کمیل از آن حضرت نقل کرده‏اند؛^۴ اما سندی برای آن ذکر نکرده ‏است.

3 - 2. انتساب به دیگران

بررسی میراث عرفانی حکایت از آن دارد که این سخن گاه به شبلی صوفی و گاه به شخصی ناشناخته از معاصران شبلی نسبت داده شده است:

3 - 2 - 1. انتساب به شبلی

بر پایه تتبع نگارنده در کتب کهن اسلامی به ویژه میراث عرفانی متقدم، کتاب «تمهیدات» نوشته عین القضات همدانی (‏525ق) قدیمی‏‏‏ترین مصدری است که در آن گوینده عبارت «أنا نقطة باء بسم اللّه» شبلی ذکر شده است. عین القضات در کتابش می‏‏‏نویسد: «در این مقام شبلی را معذور داری آنجا که گفت: «أنا نقطة باء بسم اللّه» گفتند وی را که تو کیستی؟ گفت: من نقطه بای «بسم اللّه» ام، و نقطه «بسم اللّه» از اصل‏‏‏ «بسم اللّه» نیست، و غیر «بسم اللّه» نیست؛ اصل بسم اللّه را به نقطه با حاجت باشد که اظهار بسم بدان باشد، امّا نقطه «ب» بی‏اسم ببین چه باشد».^۵

احمد بن ابی‏المظفر سمعانی (م534ق) نیز ذیل حکایتی در کتاب «روح الأرواح» گوینده