کرده ‏است:

۰.لو شئت لأوقرت سبعین بعیراً من تفسیر فاتحة الکتاب.^۱

لذا او که این روایت را نقل کرده، بعید است که بر عبارت «انا النقطه» سرپوش گذاشته باشد.

عطار نیشابوری (م627ق‏) نیز در تذکرة الأولیاء، ذیل احوالات «إبراهیم قرمیسینی»‏ می‏‏‏نویسد:

۰.از إبراهیم قرمیسینی نقل شده است که گوید: «روزی داخل حمام شدم و شروع کردم به ریختن آب بر بدنم که ناگهان جوان زیبایی مانند ماه شب چهارده از گوشه حمام آمد و بر من فریاد زد: چقدر آب بر ظاهرت می‌ریزی؟! یکبار هم آب بر باطنت بریز. گفتم: تو با این زیبایی جن هستی یا انسان؟ گفت: نه، بلکه «أنا النقطة التی تحت الباء من بسم اللّه»، من نقطه زیر باء بسم الله هستم. گفتم: این مملکت از آن تو است؟ گفت: ای ابراهیم، از انیت خویش بیرون آی تا مملکتی را ببینی که مانند آن را ندیده باشی».^۲

گفتنی است که میبدی در تفسیرش حدود پنجاه بار از شبلی (م334ق) و ماجراهای او یاد کرده،^۳ لکن جای تعجب است که ذیل بسمله اشاره‏ای به شبلی نکرده است. این مؤید دیگری است که این کلام، سخن شبلی نیست.

3 - 3. جایگاه نقطه در مصاحف صدر اسلام

شروع نقطه‏گذاری در مصاحف صدر اسلام نیز موجب تردید جدی در انتساب سخن مذکور به امیر المؤمنین علیه السلام می‏‏‏شود:

3 - 3 - 1. شروع نقطه‏گذاری در مصاحف و کارکرد آن

در خصوص اولین شخصی که شروع به نقطه‏گذاری در مصحف نمود، اختلاف نظر است. برخی أبوالأسود،^۴ برخی یحیی‏‏‏ بن ‏‏‏‏یعمر (م پیش از 90ق)^۵ و برخی نصر بن‏‏‏‏ عاصم‏

تحت الباء» را به شبلی نسبت داده‏اند.^۱ در میان متأخران نیز آلوسی(د1270ق) این عبارت را منسوب به شبلی دانسته و همان حکایت از فتوحات‏‏‏مکیة و همان شعر از ابن‏‏‏‏عربی را ذیل تفسیر سوره‏ حمد، نقل کرده ‏است.^۲ شاید به مرور زمان شبلی به علی علیه السلام در مقام نقل زبانی و نوشتاری در کتب، تصحیف شده‏ است.

3 - 2 - 2. انتساب به فردی ناشناخته از معاصران شبلی

بررسی بیشتر در کتب متقدم بر عین القضات، سمعانی و ابن ‏‏‏‏عربی نشان‏‏‏‏ می‏‏‏دهد که انتساب این عبارت به شبلی نیز مورد تردید ‏‏‏است؛ زیرا ابو سعد خرگوشی (م407ق) - که نسبت به افراد مذکور، به عصر شبلی (م334ق) نزدیک‌تر بوده - در تهذیب الاسرار فی أصول ‏‏‏التصوف، در بابی در باره مقام تواضع و فنا می‏‏‏نویسد:

۰.جاء رجل إلی الشبلی فقال له: ما أنت؟ و کان هذا دأبه، فقال: أنا النقطة التی تحت الباء، فقال له الشبلی: أباد اللّه تعالی شاهدک أو تجعل لنفسک مکانا؟^۳

بر پایه این سند متقدم، «أنا النقطة التی تحت الباء» منسوب به شبلی نیست، بلکه سخن مخاطب شبلی است که نامش ذکر نشده و شبلی با این سخن به شدت مخالفت ‏‏‏کرده که چرا آن شخص برای خویش چنین جایگاهی قایل شده‏ است.

پس از وی، ابوالقاسم قشیری (م465ق) نیز حکایت مذکور را در باره شبلی نقل کرده است.^۴

غزالی (م505ق) در إحیاء العلوم، در باب «بیان فضیلة التواضع» همین حکایت را (با همان الفاظ ابو سعد خرگوشی) نقل کرده‏ است.^۵ بر این اساس، غزالی نیز این سخن را منسوب به حضرت ‏‏‏علی علیه السلام ندانسته ‏است؛ زیرا اگر این سخن گفته آن امام همام بود و غزالی از آن آگاه ‏‏‏بود، انگیزه‏ای بر پوشاندن این مطلب نداشت و این عبارت را به نقل از آن امام نقل می‏‏‏کرد. مؤید این مطلب این است که وی در کتابش چنین روایت