۰.أنا النقطة، أنا الخط، أنا الخط، أنا النقطة، أنا النقطة و الخط.^۱

این روایت را اولین بار ابن ‏‏‏‏شهر آشوب (م588ق) نقل کرده و سپس دیگران همچون ابن‏‏‏‏ جبر، نباطی ‏‏‏بیاضی و علامه ‏مجلسی از او اقتباس کرده‏اند. لذا ابن ‏‏‏‏شهر آشوب در نقل آن ‏‏‏متفرد است؛ افزون بر این که سندی برای آن ذکر نکرده، که این امر بررسی سند روایت را غیرممکن می‏‏‏سازد و موجب ضعف سندی آن می‏‏‏شود. البته بخشی از این روایت به صورت «أنا النقطة و الخطة» در نسخه‏ دوم از «خطبة البیان»، در الزام‏ الناصب، چنین نقل شده ‏است:

۰.... أنا وارث العلوم، أنا هیولی النجوم، أنا النقطة و الخطة، أنا باب ‏الحطة ‏...^۲

وی سند این نسخه از خطبة البیان را ذکر نکرده ‏است،^۳ اما برای نسخه اول این خطبة سندی مقطوع، مجهول و مرسل ذکر کرده است؛ علاوه بر این که عبارت «أنا النقطة و الخطة» در نسخه اول وجود ندارد.^۴

گفتنی است علامه‏ مجلسی خطبة البیان و روایات نظیر آن را موجود در کتب‏ غلات و امثال آنها دانسته‏ است.^۵ علامه‏ عسکری نیز این خطبه را خطبه‏ای جعلی و مملو از غلط و غلو و بی‏سند دانسته و انتساب آن به امیر المؤمنین علیه السلام را نادرست برشمرده و سبب نشر عقیده غلو دانسته ‏است.^۶ سید جعفر مرتضی نیز کتابی با عنوان بیان الأئمة و خطبة البیان فی المیزان در رد و جعلی بودن خطبه مذکور نگاشته و علاوه بر نقد سندی خطبه، از ابعاد گوناگونی سه متن باقی مانده از آن را نقد محتوایی کرده است.^۷

4 - 3 - 2. روایت «العلم نقطة کثرها الجاهلون»

یکی از قدیمی‏‏‏ترین منابعی که این سخن را از امیر المؤمنین علیه السلام نقل کرده، تفسیر ابن ‏‏‏‏عربی است؛^۸ البته سندی برای آن ذکر نکرده‏ است. پس از وی، ابن‏‏‏‏طلحة شافعی آن را در الدر المنظم فی السر الأعظم، بدون سند، بدین صورت از امام‏ علی علیه السلام نقل کرده است‏‏‏:

3 - 3 - 2. مصاحف منسوب به اهل‏‏‏بیت علیهم السلام در قرن‏‏‏‏اول

مصاحف منسوب به معصومان علیهم السلام نیز حکایت از این دارد که مصاحف در ابتدا بدون نقطه بوده ‏است. سید محسن ‏‏‏‏امین مصحفی از ابتدای سوره‏ هود تا آخر سوره ‏کهف در آستان قدس رضوی منسوب به امیر المؤمنین علیه السلام را گزارش نموده ‏ که نقطه‏های قرمزی بر روی آن بوده که گویا از تاریخ کتابت تأخر زمانی داشته و آن نقطه‏ها علامات ‏‏‏اعراب کلمات بوده ‏است؛ کسره با نقطه‏ای در زیر حرف، فتحه با نقطه‏ای بالای حرف، ضمه با نقطه‏ای مقابل حرف. او سپس به گزارش ابن ‏‏‏‏ندیم اشاره نموده و در تصریح نموده که مصاحف ابتدا نقطه و إعراب نداشته و اولین شخصی که مصحف را نقطه‏گذاری کرد، ابوالأسود در زمان امارت زیاد بود و نقطه‏های او برای إعراب کلمات بود و در ادامه تصریح کرده که مصاحف منسوبی که مشاهده نموده، به همان شیوه نقطه‏گذاری ابوالأسود بوده است.^۱ سپس از نسخه‏ای به خط کوفی منسوب به امام‏ حسن مجتبی علیه السلام یاد کرده که ویژگی‏‏‏های آن شبیه نسخه‏های مذکور ‏است. نیز از نسخه‏ای به خط کوفی منسوب به امام ‏زین‏‏‏‏العابدین علیه السلام یاد کرده، که دارای نقطه‏های إعجام به رنگ سیاه و دارای نقطه‏های قرمز برای إعراب کلمات بوده ‏است.^۲ لذا بررسی تاریخی مصاحف منسوب گویای سیر تدریجی تکامل خط کوفی در مصاحف آن دوران‏ است. اگر چه انتساب این مصاحف به معصومان علیهم السلام قطعی نیست، اما این مصاحف حداقل بیان‌گر تعلق به آن دوره و یا نوشته شده بر اساس الگوگیری از مصاحف آن دوره‏ است.

4 - 3. استعمال واژه نقطه در روایات إمامیه و اهل‏‏‏سنت

استعمال واژه نقطه در روایات بیان‌گر این است که این واژه به معنای اصطلاحی آن (نقطه برای رفع إعجام از حروف) جز در دو مورد در روایات فریقین به کار نرفته ‏است که اعتبار آن دو را بررسی می‏‏‏کنیم:

4 - 3 - 1. روایت «أنا النقطة أنا الخط»

یکی از روایاتی که ناظر به نقطه به معنای اصطلاحی آن است و به نوعی می‏‏‏تواند مؤید انتساب عبارت «أنا نقطة تحت‏‏‏الباء» به امیر المؤمنین علیه السلام باشد، روایتی از ابن ‏‏‏‏شهر آشوب (م588ق) است که از امیر المؤمنین علیه السلام در المناقب نقل کرده‏ است: