5 - 3 - 2. روایت ابنعباس از امیر المؤمنین علیه السلام
سید هاشم بحرانی (م1107ق) در غایة المرام، روایتی را از «محمّد بن علی حکیم ترمذی» از عارفان عامّه (حدود320ق) از ابن عباس این گونه نقل میکند که علی بنأبی طالب علیه السلام در شبی نقطه زیر باء بسم الله را برای ما شرح می داد تا این که سپیده فجر پیدا شد و ایشان هنوز از باء بسم الله فارغ نشده بود. آن گاه خویشتن را در برابر آن حضرت بسان برکه کوچکی در کنار دریایی بزرگ دیدم.۱ بحرانی طریق ترمذی را به این روایت (در صورت وجود) ذکر نکرده؛ لذا بررسی سندی غیرممکن است.
ابن طاووس (م664ق) نیز آن را به تفصیل از ابو عمر زاهد (م345ق) نقل کرده است؛ با این تفاوت که در آن سخن از تفسیر الف، لام و دال در «الحمد» است، نه نقطه بسم الله.۲ وی در ادامه این روایت را از ابوبکر نقاش (م351ق) نیز نقل کرده است.۳
عدم ذکر سند، بررسی رجال آن را غیرممکن میسازد. به لحاظ محتوایی نیز ناظر به تفسیر ح م د است و در آن هیچ اشارهای به تفسیر و شرح باء ذکر نشده است. میبدی نیز این روایت را از ابن عباس نقل کرده است و در انتها چنین آورده که از این جا گفت علی علیه السلام:
۰.لو شئت لاوقرت سبعین بعیراً من تفسیر سورة الفاتحة.۴
او نیز سندی برای این روایت ذکر نکرده است. به لحاظ محتوایی نیز ناظر به تفسیر حروف الحمد است. ابن طلحه شافعی، این روایت را بدون ذکر سند نقل میکند:
۰.امام علی علیه السلام دستم را گرفت و مرا به بقیع آورد و فرمود: ای ابنعباس، بخوان، خواندم: بسم الله الرحمنالرحیم. سپس حضرت تا طلوع فجر در خصوص اسرار باء سخن میگفت.۵
گویا ابن طلحه همان روایت تفسیر الحمد از ابو عمر زاهد و تفسیر نقاش را با دخل و تصرف در عبارات آن و به صورت نقل به معنا نقل کرده؛ در حالی که در آن دو روایت اشارهای به اسرار باء نشده است. علامه حلی (م726ق) نیز روایت ابنعباس را بیسند در باره تفسیر باء بسم
1.. غایة المرام، ج۵، ص۲۰۷.
2.. سعد السعود، ص۲۸۴ و ۲۸۵؛ بحار الأنوار، ج۸۹، ص۱۰۴.
3.. سعد السعود، ص۲۸۶؛ بحار الأنوار، ج۸۹، ص۱۰۵ – ۱۰۶.
4.کشف الأسرار، ج۱۰، ص۶۸۶.
5.. ینابیع المودة، ج۳، ص۲۰۳.
