نمودارشماره 2. فراوانی گونه‌های «نقل به معنا» در نمونه منتخب بر حسب تعدد و عدم تعدد منبع

نگاه کلی به تصحیف در نمونه منتخب

طبق یافته‌ها، تنها سه مورد تصحیف در این نمونه به دست آمده است. این میزان در مجموع نمونه - که 358 مورد روایت است - سه مورد، یعنی حدود 83/0% (هشتاد و سه صدم درصد)، یعنی کمتر از یک درصد است.

بررسی استدلالی موارد «تصحیف» و «نقل به معنا»ی نادرست در نمونه منتخب

در این قسمت از یافته‌ها، روایات موجود در نمونه را - که به شکلی نادرست نقل به معنا شده یا مورد تصحیف قرار گرفته‌‌اند - با ارائه اصل آن روایات و تعیین موارد احتمالی تصحیف و نیز استدلال بر وجه نادرستی نقل به معنا (بر اساس مبانی ارائه شده در چارچوب نظری) مورد بررسی قرار می‌دهیم.

نقل به معنای ذکر یا تصحیف آن

سیوطی از سنن ترمذی، المستدرک حاکم و سنن ابی داوود نقل کرده است که پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود:

إِذَا أَکَلَ أَحَدُکُمْ طَعَامًا فَلْیَقُلْ: بِسْمِ اللهِ، فَإِنْ نَسِیَ أَنْ یَذْکُرَ اسْمَ اللَّهِ تَعَالَی فِی أَوَّلِهِ فَلْیَقُلْ: بِسْمِ اللهِ عَلی أَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ.^۱

در بین تعداد مواردی که نقل به عینه شده است، صد و چهل مورد را از یک منبع عیناً نقل کرده است.

در بین تعداد مواردی که نقل به معنا (درست یا نادرست) وجود دارد، تقریباً 63/31% نقل به معنای درست از یک منبع است^۱ و تقریباً 88/59 % نقل به معنای درست از چند منبع است و تقریباً 69/1% نیز نقل به معنای نادرست از یک منبع و تقریباً در 77/6 % نقل به معنای نادرست از چند منبع وجود دارد. این یافته‌ها در جدول شماره 3 و نمودار شماره 2 ارائه شده است.