أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا تَعْلَمُ، وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا تَعْلَمُ.^۱

نباید پنداشت که این پس و پیش‌ها تفاوتی در معنا ندارد؛ زیرا اولاً در مبانی نظری گفته شد که دعا را نباید نقل به معنا کرد. به ‌علاوه، این تغییرات معنا را دگرگون کرده است؛ به عنوان مثال، نسایی به جای «وَ أَسْأَلُکَ لِسَانًا صَادِقًا، وَ قَلْباً سَلِیماً» تعبیر «وَ أَسْأَلُکَ قَلْباً سَلِیماً، وَ لِسَاناً صَادِقاً» دارد و حال آن که تقدم درخواست زبان صادق بر درخواست قلب سلیم، می‌تواند به این معنا باشد که تا زبان به صدق نرسد، قلب نمی‌تواند سالم باشد؛ همان طور که روایت است که رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود:

۰.لا یَسْتَقِیمُ إِیمَانُ عَبْدٍ حَتَّی یَسْتَقِیمَ قَلْبُهُ وَ لَا یَسْتَقِیمُ قَلْبُهُ حَتَّی یَسْتَقِیمَ‏ لِسَانُه‏.^۲

حذف اجزا و قیود دخیل در معنا

این نقل به معنای نادرست، دارای هفت مورد در نمونه منتخب است که در برخی موارد احتمال تصحیف نیز وجود دارد:

1. إِذا نَظَرَ الوالِدُ إِلَی وَلَدِهِ نَظْرَةً کانَ لِلْوَلَدِ عَدْلَ عِتْقِ نَسَمَةٍ.^۳

سیوطی این روایت را از کتاب طبرانی و به نقل از ابن عباس نقل کرده است. او مشخص نکرده است که کدام کتاب طبرانی را در نظر دارد. این روایت در المعجم الصغیر طبرانی ذکر نشده و در المعجم ‌الکبیر وی نیز به این شکل از ابن عباس روایت شده است:

۰.إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَی وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کَانَ لِلْوَلَدِ عِتْقُ نَسَمَةٍ.^۴

و در کتاب دیگر طبرانی، یعنی المعجم ‌الاوسط هم به همین عبارت نقل شده است؛ با این تفاوت که به جای «اکثر» لفظ «اکبر» قرار دارد.^۵ سیوطی در نقل خود، قید «فَسَرَّهُ» را حذف کرده‌اند؛ با این که در معنا دخیل است. بنا بر این، این نقل به معنا، به علت حذف قید معناساز، با معنای اصلی مساوی نیست.

2. إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُلِحِّینَ فِی الدُّعَاءِ.^۶

سیوطی این روایت را از حکیم ترمذی در النوادر و نیز ابن عدی در الکامل و بیهقی در

اما حاکم نیشابوری و ترمذی به جای «عَلی» در این ذکر، تعبیر «فِی» درج کرده‌اند؛ یعنی:

۰.بِسْمِ اللهِ فِی أَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ.^۱

و ابوداوود نیز هیج‌ کدام از این دو تعبیر را ندارد، بلکه نوشته است:

۰.بِسْمِ اللَّهِ أَوَّلَهُ وَ آخِرَهُ.^۲

طبق مباحث پیش‌گفته در مبانی نظری در فرق بین تصحیف و نقل به معنا، تفاوت نقل سیوطی با حاکم نیشابوری و ترمذی را می‌توان با احتمال تصحیف از دایره نقل به معنا بیرون کرد؛ زیرا «فی» و «علی» در نگارش متون خطی، به خصوص برخی دست‌خط‌ها به هم شبیه هستند؛ اما فقدان «علی» در نسخه‌ ابوداوود و وجود آن در کتاب الجامع الصغیر، مشکلی است که با احتمال تصحیف قابل توجیه نیست. بنا بر این، اگر این مورد را تصحیف ندانیم، نقل به معنا از نوع نادرست است؛ زیرا در مبانی نظری گفته شد که اذکار را نباید نقل به معنا کرد.

نقل به معنای ادعیه

سیوطی از ترمذی و نسایی به نقل از شداد بن اوس روایت کرده است که پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در دعایی فرمود:

۰.اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الثَّبَاتَ فِی الأَمْرِ، وَ أَسْأَلُکَ عَزِیمَةَ الرُّشْدِ، وَ أَسْأَلُکَ شُکْرَ نِعْمَتِکَ، وَ حُسْنَ عِبَادَتِکَ، وَ أَسْأَلُکَ لِسَانًا صَادِقًا، وَ قَلْبًا سَلِیمًا، وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا تَعْلَمُ، وَ أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا تَعْلَمُ، وَ أَسْتَغْفِرُکَ مِمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ عَلاَّمُ الغُیُوبِ.^۳

سیوطی این روایت را از ترمذی و نسایی به نقل از شداد بن اوس روایت کرده و اصل آن در ترمذی همین است،^۴ اما در نقل نسایی پس و پیش‌هایی وجود دارد و بخش آخر نیز وجود ندارد:

۰.اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الثَّبَاتَ فِی الْأَمْرِ، وَ الْعَزِیمَةَ عَلَی الرُّشْدِ، وَ أَسْأَلُکَ شُکْرَ نِعْمَتِکَ، وَ حُسْنَ عِبَادَتِکَ، وَ أَسْأَلُکَ قَلْبًا سَلِیمًا، وَ لِسَانًا صَادِقًا، وَ أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا تَعْلَمُ، وَ