139
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78

دوم. حکم حکومتی تعارضی با دیگر دستورات ثابت دین ندارد.

در صورت تعارض در سه فرض: الف) مصلحت اهم، ب) حفظ نظام، ج) نفی مفسده، مادامی‌که ضرورت صدور حکم باقی است، دستور حکومتی نیز پا بر جا است؛ ولی با تغییر شرایط، حکم حکومتی لزوم عمل نداشته حکم ثابت اجرا می‌شود.

اما در صورتی‌که تعارضی میان این دستور حکومتی و دیگر احکام دین نباشد و جهات سابق مطرح نشود، از آن‌جهت که معصوم علیه السّلام صادرکننده دستور است، ترک آن موجبی ندارد.

4. این نکته نیز واجد اهمیت است که در بسیاری از این احکام حکومتی معصوم علیه السّلام حکم جدیدی تأسیس نکرده، بلکه دستور به اجرای حکم ثابت شریعت داده است. در این موارد، حکم حکومتی مخصوص همان واقعه محسوب می‌شود، از آن ‌جهت که در مورد یک مصداق خارجی بیان‌شده است؛ ولی دستور کلی شریعت که از این موارد خاص برداشت می‌شود، در مصادیق دیگر نیز حجیت دارد.

کتابنامه

_احکام حکومتی و خمس، نعمت ‌الله صفری، مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی رحمه الله ج11، مسائل مستحدثه1.

_الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، تحقیق: مؤسسه آل البیت علیهم السّلام، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

_اسد الغابه، ابن اثیر علی بن محمد جزری، بیروت: دار الفکر‏، 1409ق.

_اقتصادنا (موسوعة الشهید الصدر، ج‏3)، محمد باقر صدر، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیة للشهید الصدر‏، چاپ اول، 1424ق.

_الامالی، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: مؤسسه بعثت، قم: دار الثقافه، چاپ اول، 1414ق.

_انساب الاشراف، أحمد بن یحیی بن جابر بلاذری، محقق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر‏، چاپ اول، 1417ق.

_إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر حلی (فخر المحققین)، محقق: سید حسین موسوی کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی و ‌عبدالرحیم بروجردی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1378ق.

_بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
138

این بیان و نمونه‌ها در صورتی است که حکم حکومتی صادرشده به عنوان مصداقی از یک حکم کلی عام نباشد که حاکم آن را در قضیه خاص اجرا نموده است؛ اما در صورتی‌که مصداق یک حکم کلی عام باشد، بدون شک حکم را می‌توان در موارد مشابه دیگر سرایت داد. مثال‌های آن، مانند قضاوت‌ها و حکم به قتل افراد خاص در بحث قبل گذشت.

نتیجه، آن که در احکام حکومتی در صورتی‌که تعارض بین حکم حکومتی و حکم واقعی باشد، بقا و یا انقضای حکم حکومتی دایر مدار منشأ خود است و تا زمانی که دلیل تحقق امر حکومتی موجود باشد، حکم نیز باقی است و در غیر این صورت، حکم حکومتی منحل شده و حکم سابق بازمی‌گردد؛ اما در صورتی‌که با دیگر احکام تعارض نداشته باشد، جهتی برای کنار گذاشتن آن وجود ندارد؛ به ‌ویژه آن که صادرکننده آن حکم معصوم علیه السّلام است که با منبع وحی ارتباط دارد. از طرف دیگر، بسیاری از مواردی نیز که به عنوان حکم حکومتی شناخته‌ شده‌اند، در واقع اجرای قانون کلی شریعت بر یک مصداق خارجی است که در صورت وجود مصادیق مشابه همان حکم باید اجرا شود.

نتیجه

با بررسی‌های انجام شده این نکات دریافت شد:

1. حکم حکومتی از آن‌ جهت که در بستر شرایط خاص از جانب حاکم جامعه اسلامی صادر می‌شود، می‌توان آن را بر قضایای خارجیه حمل نمود.

2. در گام نخست باید راه‌های شناسایی این دستورات را شناخت. با توجه به استقرای این موضوع در روایات و کتاب‌های، فقهی سه راه شناسایی می‌توان در نظر گرفت: اول، بیان و پرده‌برداری معصومان از این نکته؛ دوم، تعارض دو دسته از روایات و امکان حمل یک طرف بر احکام حکومتی؛ سوم، پیگری بعضی از الفاظ موجود در حدیث، مانند: قضی، امر و حکم.

3. حکم این دستورات در خارج از ظرف زمانی آن حکومت از نظر حجیت چیست؟ دو فرض در اینجا قابل تصور است.

اول. در مواردی دستور حکومتی با دستورات ثابت دین تعارض دارد.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
    تاريخ انتشار :
    1394
تعداد بازدید : 13138
صفحه از 186
پرینت  ارسال به