147
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78

روستای برقه به واسطه نزدیکی به شهر قم، مردمی شیعی‌مذهب داشته و بی‌گمان مانند قم از کهن‌ترین مراکز شیعی در ایران بوده‌ است. اهمیت این روستا در تاریخ شیعه امامی به واسطه آن است که دو تن از رجال نامدار شیعه به نام‌های ابو عبدالله ‌محمّد ‌بن ‌خالد ‌بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ محمد ‌بن ‌علی برقی و پسرش در این روستا ساکن شدند.۱

از دوران کودکی و نوجوانی برقی اطلاعاتی در دست نیست، اما می‌توان حدس زد که وی آموزش‌های اولیه را از پدر آموخته‌ است و سپس برای تکمیل دانش خود مسافرت‌هایی کرده‌ است و محضر اساتید بزرگ را دریافته‌ است.

برقی مشهورترین شخصیت خاندان خویش است؛ اما پدر و نوادگان وی نیز از علم و ادب بهره کافی داشتند. نیاکان برقی ساکن کوفه بوده‌اند.۲ علت مهاجرت ایشان آن بود که جد اعلای برقی محمد بن علی از هواداران زید بن علی ‌بن ‌الحسین علیه السّلام بوده‌ است. یوسف‌ بن‌ عمرو، والی عراق، وی را دستگیر و زندانی کرد و سرانجام بعد از قتل زید او را به قتل رسانید. به ناچار عبدالرحمان و فرزندش خالد به ایران گریختند و در برقه ساکن شدند.۳

برقی نزد دانشمندان بسیاری درس آموخت و از آنان روایت کرد. وی از راویان کوفی چون اسماعیل ‌بن‌ مهران، حسن ‌بن علی وَشّاء، عبدالرحمان ‌بن‌ حمّاد، عثمان ‌بن عیسی، علی‌ بن ‌اسباط، عمر بن عثمان و محمّد‌ بن ‌عبدالحمید عطار بسیار روایت کرد که نشان می‌دهد بیشتر تحصیلات وی در کوفه بوده‌ است. روایت فراوان برقی از محدثان بغدادی، مانند داوود ‌بن‌ قاسم بغدادی و محمد ‌بن‌عیسی عبیدی و یعقوب ‌بن‌ یزید می‌رساند که وی همزمان با سفر سامرا به بغداد نیز سفر کرده‌ است. به‌ علاوه، در مشایخ او افرادی از قم، ری، همدان، اصفهان، کاشان، قزوین، واسط، نهاوند، رامشک، بصره، دیلم جرجان، جبل، جاموران و حرّان به چشم می‌خورد که معلوم نیست برقی در چه شهری با آنها دیدار کرده‌ است. او از نزدیک به دویست نفر نقل حدیث کرده و کتاب‌های بیش از صد نفر را روایت کرده ‌که برخی چون حسین ‌بن‌ سعید خود ده‌ها کتاب داشته‌اند.۴

وی در سلسله اسناد روایات بسیاری، حدود هشت‌صد و سی روایت، واقع است و در کتاب‌های معتبری همچون الکافی، التهذیب، الاستبصار، کامل الزیارات و تفسیر القمی از او

1.. دائرة المعارف تشیع، ج۳، ص۱۸۷.

2.. کتاب الرجال، ج۱، ص۴۰؛ خلاصة الاقوال، ج۱، ص۱۷.

3.. الفهرست (طوسی)، ۳۷؛ معجم ‌البلدان، ج۱، ص۵۷۵.

4.. دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۱۵۸.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
146

تاریخ ولادت برقی مشخص نیست و گزارشی در این مورد وجود ندارد، ولی پژوهش‌گران چند احتمال مطرح کرده‌اند‌: یکی این که تولد وی بعد از سال 200ق، باشد؛ چنان‌ که ادعا شده‌ است:

با توجه به ندرت یا قلّتِ روایاتِ بی‌واسطه برقی از ابن ابی عمیر (م217ق) و بزنطی (م221ق) و کثرت روایاتش از ابن فضال و ابن محبوب (هر دو متوفای 224ق) می‌توان ولادت وی را پس از 200ق، دانست.۱

احتمال دیگر - که به واقعیت نزدیک‌تر است - آن که زمان تولد برقی سال 186ق، است. برای اثبات این نظر چند دلیل وجود دارد: نخست، آن که شیخ طوسی برقی را جزو اصحاب امام رضا علیه السّلام معرفی کرده‌ است.۲مؤید این مطلب روایتی است که برقی از امام رضا علیه السّلام نقل کرده‌ است که در کتاب الکافی وجود دارد.۳ شهادت امام رضا علیه السّلام نیز سال 203ق، بوده‌ است. حال اگر وفات برقی را سال 280ق، بدانیم، از زمان شهادت امام رضا علیه السّلام تا زمان وفات برقی 77 سال می‌شود و اگر فرض کنیم که عمر برقی در زمان شهادت امام رضا علیه السّلام شانزده ساله بوده‌ است، برقی در زمان وفات 93 ساله خواهد بود و جزو معمرین است.

همچنین به شهادت تمام رجالیان، احمد بن محمد ‌بن‌ عیسی، رئیس محدثان قم در آن دوره، بعد از برقی وفات کرده‌ است و جزو اصحاب امام رضا علیه السّلام بوده‌ است. پس به جرأت می‌توان ادعا کرد که برقی نیز جزو اصحاب امام رضا علیه السّلام است.۴

زمان وفات برقی 274 و یا 280 نقل شده‌ است که نظر دوم از علی ‌بن‌ محمّد ماجیلویه، نوه دختری برقی، نقل شده و صحیح‌تر به نظر می‌رسد.۵

برقی در «بَرقَة»، یکی از روستاهای شهر قم - که مردم شیعی مذهب داشته‌ - متولد شده‌ است.۶ برخی منابع نام اصلی این روستا را برقرود یاد کرده‌اند‌۷ که نادرست است و آن را با روستای برقرود در نزدیکی یزد خلط کرده‌اند‌.۸

1.. دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۱۵۸.

2.. رجال ‌الطوسی، ص۳۸۶.

3.. اصول الکافی، ج۱، ص۲۳۴.

4.. المحاسن، مقدمة مصحح، ج۱، ص۱۹.

5.. معرفة علم الرجال، ص۵۶.

6.. الاعلام، ج۱، ص۱۹۵؛ دائرة المعارف تشیع، ج۳، ص۱۸۷؛ معجم ‌البلدان، ج۱، ص۵۷۵.

7.. معرفة علم الرجال، ص۵۵؛ الکنی و الالقاب، ج ۲، ص۷۸.

8.. مقباس الهدایة فی علم الدرایه، ج۳، ص۱۱۳.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
    تاريخ انتشار :
    1394
تعداد بازدید : 13404
صفحه از 186
پرینت  ارسال به