149
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78

پسر را برقی صغیر خوانده‌اند.۱ برقی کبیر علاوه بر اشتغال به حدیث، از تاریخ و دانش‌های عرب آگاه بوده‌ است و کتاب‌هایی در موضوعات تاریخ، کلام، ادبیات و قرآن از جمله: البلدان، البلدان و المساحة و التبیان داشته است.۲ از دیگر شخصیت‌های علمی این خاندان، حسن بن خالد، برادر محمد است که ثقه بود وکتاب‌هایی تألیف کرد.۳ همچنین، علی ‌بن ‌محمّد بندار، نوه دختری برقی - که محدثی ثقه و از مشایخ کلینی در الکافی بوده‌ است۴ - و علی بن احمد ‌بن ‌عبدالله ‌بن ‌احمد ‌بن ‌خالد است که از مشایخ صدوق به شمار می‌رود.۵

با وجود شهرت، وثاقت و علم بالای برقی، وی هیچ گاه به عنوان یکی از بزرگان سیاسی و اجتماعی و یا مرجع و یا رئیس یکی از حوزه‌های شیعی مطرح نبوده‌ است. در اعیان الشیعه، ذیل نام برقی به نقل از منهج ‌المقال آمده است:

۰.الغالب فیه محمّد بن خالد و ربما یأتی لولده احمد.۶

برقی صاحب تألیفات بسیاری است که برخی از آنها عبارت‌اند از: الاحتجاج، آداب النفس، الارضین، الافانین، الرجال، الشعر و الشعراء، طبقات الرجال، المساحة المغازی و...۷ البته به درستی معلوم نیست که این کتاب‌ها مستقل و یا جزئی از اجزای کتاب المحاسن بوده‌اند. به هر روی، غیر از کتاب رجال او - که موجود است - مهم‌ترین اثر وی المحاسن است که مرجع دانشمندان بوده‌ است و وی بسیاری از کتاب‌های خود را تحت همین عنوان تألیف کرده‌ است.

این کتاب از مهم‌ترین و معتبرترین کتاب‌های شیعه است. راویان، مشایخ حدیث و صاحبان کتب اربعه به آن رجوع کرده‌ و آن را جزو منابع خویش قرار داده‌اند. شیخ کلینی در الکافی از المحاسن بسیار نقل کرده‌۸ و شیخ صدوق آن را جزو منابع معتبر و مورد اعتماد خود دانسته‌ است.۹علامه مجلسی در مقدمه بحار الانوار آن را جزو منابع معتبر خویش معرفی

1.. الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۱۰۰ و ۹۹؛ ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب، ج۱، ص۲۵۱.

2.. معرفة علم الرجال، ص۲۳۵؛ الفهرست، (ابن ندیم)، ص۲۷۷؛ الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۳، ص۱۴۵.

3.. معرفة علم الرجال، ص۶۱؛ قاموس الرجال، ج۳، ص۱۵۵.

4.. معجم رجال‌الحدیث، ج۱۱، ص۲۴۱.

5.. همان، ص۲۵۲.

6.. اعیان الشیعه، ج۳، ص۵۵۵.

7.. ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب، ج۱، ص۲۵۰.

8.. اصول الکافی، ج۱، ص۲۳۴.

9.. کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص ۴.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
148

روایت آمده‌ است.۱

علمای رجال، برقی را از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السّلام دانسته‌اند.۲ برقی تنها یک روایت از امام رضا علیه السّلام نقل کرده‌ است که در کتاب الکافی ثبت است. البته روایت بی‌واسطه او از دو امام دیگر نیز در اسناد موجود به چشم نمی‌خورد؛ لیکن به نظر می‌رسد علت نقل غیرمستقیم برقی از ائمه علیهم السّلام شرایط اختناق‌آمیز آن دوره بوده است و باید توجه داشت که دیدار اصحاب با ائمه علیهم السّلام بسیار مشکل بوده و چه بسا با خطرات جانی همراه بوده‌ است.

در روایتی آمده‌ است که وی به عسکر (سامرا) سفر کرده‌، در آن‌جا پیکی از جانب «رجل» نزدش آمده‌ و ایوب ‌بن نوح، ابراهیم ‌بن ‌محمّد الهمدانی، احمد بن ابی همزه و احمد بن اسحاق را توثیق کرده‌ است. قراین نشان می‌دهد که مراد از رجل، امام هادی علیه السّلام است.۳ با این که وفات برقی بعد از امام حسن عسکری علیه السّلام بوده‌، وی جزو اصحاب این امام شمرده نشده‌ است.

برقی شاگردان بسیاری تربیت کرد. از شاگردان وی می‌توان به ابراهیم بن هاشم قمی، علی ‌بن‌ ابراهیم ‌بن هاشم قمی، محمد‌ بن ‌حسن‌ بن ‌صفار، عبدالله ‌بن ‌جعفر حمیری، سعد ‌بن ‌عبدالله بن یحیی العطار، محمد بن حسن صفار، علی ‌بن‌ حسین سعدآبادی، محمد ‌بن ‌حسن ‌بن ‌ولید، محمد بن عبدالله‌ بن زراه، احمد بن محمد ‌بن ‌عیسی و محمد ‌بن ‌احمد ‌بن ‌یحیی اشاره کرد.۴ کلینی توسط «عدة من اصحابنا» از برقی روایت می‌کند.۵ نجاشی برخی از شاگردان او در زمینه‌های غیردینی را نام برده و می‌نویسد که اسماعیل ‌بن‌ عبدالله نزد او رسوم کتابت آموخته‌ است. ۶ همچنین احمد ‌بن‌ فارس و اباالفضل العباس ‌بن ‌محمد نحوی، ملقب به عرام - که هر دو اساتید صاحب ‌بن‌ عَبّاد بودند - جزو شاگردان برقی بودند و از او علم آموختند.۷ پدر برقی، ابو عبدالله محمد ‌بن خالد بن عبدالرحمان، ‌از راویان و مؤلفان امامی مذهب قرن دوم و اوایل قرن سوم است و نامش در کتب اربعه حدیثی شیعه، در سلسله روات بیش از پانصد حدیث آمده‌ است.۸ گاهی برای تشخیص این دو از یکدیگر پدر را برقی کبیر و

1.. همان، ج۳، ص۱۸۸.

2.. رجال ‌الطوسی، ص۳۸۶، ۳۹۸، ۴۱۰؛ المحاسن، ج۱، ص۵۷ و ۵۹.

3.. اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۵۵۸؛ الغیبة، ص۲۵۸.

4.. معجم رجال‌الحدیث، ج۲، ص۳۲، ۲۲۷، ۲۶۷.

5.. خلاصة الاقوال، ج۱، ص۲۷۲.

6.. معرفة علم الرجال، ص۶۸۳ و ۹۴۷.

7.. الکنی و الالقاب، ج۲، ص۷۹.

8.. دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۱۶۰.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
    تاريخ انتشار :
    1394
تعداد بازدید : 13366
صفحه از 186
پرینت  ارسال به