167
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78

1. تعیین هویت

آنچه در باره تحدید شخصیت اسماعیل بن مرار می‌توان گفت، این که در بیشتر مجموعه 208 حدیثی مربوط به راوی، اسناد روایات به این گونه است:

۰.عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ، عَنْ یونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ...۱

با وجود این، در سندهایی شبیه به این، تنها در چهار مورد، به جای نام یاد شده، نام‌هایی چون اسماعیل بن فرار،۲ اسماعیل بن ضرار۳ و اسماعیل بن مهران۴ در تفسیر القمی، و اسماعیل بن مزار در کتاب ثواب الأعمال۵ آمده است.

آنچه منطقی به نظر می‌رسد، این است که با توجه به اشتراک سند و نبود هیچ روایتی از نام‌های اسماعیل بن فرار، مزار و ضرار جز آنچه در اینجا ذکر شد، این اسامی اشتباه نوشتاری باشد که از سوی نویسندگان سند رخ داده است؛ آن‌چنان که در یکی از نسخه‌های الکافی نیز - که نشر دارالحدیث است - برای بیان وقوع تصحیف، به سند اول ذکر شده در تفسیر القمی اشاره نموده و اسماعیل بن فرار را محرف از اسماعیل بن مرار دانسته، با این دلیل که همین روایت در کتاب بحار الانوار از اسماعیل بن مرار نقل شده است.۶ آیة الله خویی نیز بر این باورند که در نسخه جدید چنین تحریفی رخ داده و الا در نسخه‌های قدیمی و تفسیر البرهان، اسماعیل بن مرار ذکر شده است.۷

در باره اسماعیل بن ضرار هم آقای خویی با اطمینان، آن را یک نسخه تحریف شده معرفی کرده و صحیح آن را اسماعیل بن مرار دانسته است؛ زیرا در نسخه‌های قدیمی تفسیر القمی و تفسیر البرهان این گونه آمده است.۸

روایت مربوط به اسماعیل بن فرار نیز با همین سند در بحار الانوار۹ آمده؛ با این تفاوت که در آنجا اسماعیل بن مرار ذکر شده است.

1.. الکافی، ج‏۱، ص۱۵۷.

2.. تفسیر القمی، ج‏۱، ص۲۸.

3.. همان، ص۲۰۵.

4.. همان، ص۷۴.

5.. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۲۴۹.

6.. الکافی (دارالحدیث)، ج۴، ص۷۲۷.

7.. معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۷۸.

8.. همان، ص۵۸ - ۵۹.

9.. بحار الأنوار، ج‏۱۰۱، ص۱۴۵.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
166

صحت اسناد است.

اسماعیل بن مرار در اسناد روایات بسیاری که به حدود 208 مورد می‌رسد، واقع شده است و همه آنها را از حسن بن عباس المعروفی، مبارک عقرقوفی و یونس بن عبدالرحمن نقل‌نموده است. در سند 183روایت آن تنها نام یونس آمده و نزدیک به بیست روایت به صورت یونس بن عبدالرحمن آمده و همه این‌ها را علی بن ابراهیم قمی، از پدرش (ابراهیم بن هاشم)، از اسماعیل بن مرار روایت نموده است.۱

دو تن از صاحبان کتب اربعه با این بخش مشترک: «عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ، عَنْ یونُس»‏، یا «عَلِی، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ، عَنْ یونُس»‏ یا «عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ‏ بْنِ‏ مَرَّارٍ، عَنْ یونُس‏» در سندها۲ آورده‌اند.۳ این در حالی است که اعتبار این روایات به ‌واسطه وجود اسماعیل بن مرار در سندشان، در نظر عالمان دینی مورد تردید واقع شده‌ است؛ زیرا تنها چیزی که در باره این شخصیت در کتب رجالی پیشینیان آمده این بوده که شیخ طوسی در ذیل عنوان «ذکر أسماء من لم یرو عن واحد من الائمه» آورده:

روی عن یونس بن عبدالرحمان، روی عنه ابراهیم بن هاشم.۴

از آن‌جا که در باره این شخصیت و روایاتش تا به حال تحقیق مستقلی نوشته نشده است، مسائل مربوط به وی را در سه بخش پی می‌گیریم:

اولین مسئله قابل طرح در این باره تردید و شک در باره چهار شخصیت به نام‌های اسماعیل بن مرّار، اسماعیل بن فرار، اسماعیل بن ضرار و اسماعیل بن مزار است.

مسئله دوم به وضعیت راوی برمی‌گردد که آیا این فرد ضعیف است یا حسن و یا دارای وثاقت؟

مسئله سوم در باره وضعیت احادیث وی است؛ به این معنا که بر فرض ضعف راوی، آیا راهی برای تصحیح روایات وی وجود دارد یا خیر؟

در ادامه، به هر یک از جهات یاد شده پرداخته می‌شود.

1.. معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۹۶.

2.. این شیوه جز در خصوص ده یا دوازده روایت از مجموع ۱۹۹ روایت جاری است.

3.. شیخ کلینی در الکافی ۱۰۵ و شیخ طوسی در دو کتاب التهذیب و الاستبصار ۹۴ روایت از این فرد آورده‌اند. ناگفته نماند این ‌که از کتاب الاستبصار چیزی ذکر نشده، به دلیل عدم ذکر سند در روایات این کتاب است.

4.. رجال الطوسی، ص۴۱۲.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
    تاريخ انتشار :
    1394
تعداد بازدید : 13954
صفحه از 186
پرینت  ارسال به