یونس بن عبدالرحمن» و «حضور اسماعیل بن مرار در سند روایات تفسیر قمی و توثیق عامه در باره راویان آن» وثاقت اسماعیل بن مرار به ‌دست می‌آید.

3. از دو دلیل شهرت کتب یونس، و نیز صحت طریق کافی به کتب یونس می‌توان صحت روایات اسماعیل بن مرار را نتیجه گرفت.

کتابنامه

_اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، تحقیق، تصحیح و تعلیق: میرداماد الأسترابادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السّلام لإحیاء التراث، 1404ق.

_الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن طوسی، محقق/ مصحح: حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة، اول، 1390ق.

_إستقصاء الاعتبار فی شرح الإستبصار، شهید ثانی محمد بن حسن بن زین الدین، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السّلام، 1419ق.

_اصول علم الرجال، عبدالهادی فضلی، مصحح: حسن عبدالحسین عبودی، بیروت: مؤسسة ام القری للتحقیق و النشر، 1420ق.

_اصول علم الرجال، مسلم داوری، قم: دارالمحبین، 1426ق.

_بحار الأنوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، محقق/ مصحح: جمعی از محققان‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، 1403ق.

_بحوث فی مبانی علم الرجال، محمد سند و محمد صالح تبریزی، قم: انتشارات مدین، 1426ق.

_البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بن سلیمان‏ بحرانی، محقق/ مصحح: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مؤسسه بعثه‏، 1374ش.

_بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلّی الله علیه وآله وسلّم، محمد بن حسن صفار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم، 1404ق.

_التعلیقة علی أصول الکافی، محمد باقر بن محمد میرداماد، محقق/ مصحح: مهدی رجایی، قم: خیام‏، چاپ اول، 1403ق.

_تعلیقة علی منهج المقال، وحید بهبهانی، تهران: مکتبه اهل البیت علیهم السّلام، 1205ق.

_تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی‏، محقق/ مصحح: طیّب موسوی جزایری، قم:

مورد اعتمادند.^۱

مجلسی اول هم در بیان نظرش در باره یکی از احادیث ابتدا آورده‌ است:

کالصحیح بلکه صحیح، چون در طریق اسماعیل‏ بن‏ مرّار است و ابراهیم بن هاشم، و صدوق و ابن ولید حکم به صحّت این حدیث کرده‏اند.^۲‏

اما صرف نظر از مجرای توثیقات عامه برای حکم به صحت روایات اسماعیل بن مرار، دو شیوه دیگر نیز وجود دارد:

1. کتاب‌های یونس بن عبدالرحمان از کتب مشهور بوده و بودن افرادی چون اسماعیل بن مرار در ادامه طریق آسیبی بدان‌ها نخواهد رساند.^۳

به بیان دیگر، کتب یونس از جمله کتاب‌هایی است که شیخ صدوق نام آن را در مشیخه خود آورده است.^۴ این در حالی است که وی در مقدمه کتاب من لایحضر الفقیه تصریح نموده که تنها از نسخه‌های کاملاً معتبر و صحیح - که مشهور و مورد رجوع بوده‌اند - روایت آورده است.^۵ پس نتیجه می‌شود که هر روایتی که یونس در آن باشد، قابل قبول است.

2. علما اجماع دارند که شیخ کلینی صاحب طریق صحیح تا یونس است^۶ و این اجماع می‌رساند که اسماعیل بن مرار موثق است، ولی اگر مقصود از این اجماع، اجماع قدمایی باشد، به سند ربطی ندارد و چنین نتیجه‌ای را نیز در برنخواهد داشت و یا ممکن است شیخ کلینی صاحب طریق دیگری بوده‌ که مشتمل بر اسماعیل بن مرار نبوده است.

نتایج

1. نام‌های اسماعیل بن ضرار، اسماعیل بن فرار و اسماعیل بن ضرار، در سند روایات، همگی محرف اسماعیل بن مرار هستند و بر اساس برخی شواهد احتمال می‌رود اسماعیل بن مهران نیز همان اسماعیل بن مرار باشد.

2. نظر بزرگانی چون ابن داوود، آیة الله خویی و مجلسی اول بر وثاقت اسماعیل بن مرار و در نتیجه، صحت روایت اوست و از سه طریق «کثرت روایت اجلاء از فرد مجهول»، «راویان از