باطنی را - که با عقل سازگار است - با روش‌های شهودی شبه وحیانی استخراج نماید تا از این طریق به شناخت صحیح از حقیقت و باطن روایات به دست آورد. ملاصدرا بر همین مبنای فکری، در مباحثی همچون اثبات تجرد نفس، حدوث عالم، احوال پس از مرگ، معاد جسمانی و... به تأویل روایات مربوطه می‌پردازد و سعی می‌کند از این تأویل، برای اثبات و یا تایید دیدگاه فلسفی استفاده نماید و در عین حال، برای این که مناقشه‌ای در اعتقاد عامه مردم ایجاد نشود، بر لزوم پایبندی به معنای ظاهری آنها تأکید دارد.

کتابنامه

_ الأتقان فی علوم القرآن، عبدالرحمن بن أبی بکر سیوطی، قم: انتشارات بیدار، 1387ش.

_ البرهان فی علوم القرآن، محمد بن بهادر زرکشی، بیروت: دار المعرفه، 1410ق.

_ التفسیر القرآن الکریم، صدرالدین محمد شیرازی، قم: انتشارات بیدار، 1366ش.

_ التمهید، محمد هادی معرفت، قم: مدیریه الحوزه العلمیه، 1406ق.

_ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، صدرالدین محمد شیرازی، قم: مکتبة المصطفوی، چاپ دوم، 1368ق.

_ رساله فی حدوث العالم، صدرالدین محمد شیرازی، تصحیح، تحقیق و مقدمه: دکتر سید حسین موسویان و استاد سید محمد خامنه‌ای، تهران: نشر بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، 1378ش.

_ شرح أصول الکافی، صدرالدین محمد شیرازی، تحقیق: محمد خواجوی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1383ش.

_ الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، صدرالدین محمد شیرازی، مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم، 1360ش.

_ القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1424ق.

_ قاموس قرآن، علی ‎اکبر قرشی بنایی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.

_ کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم: نشر هجرت، 1409ق.

_ لسان العرب، ابن منظور محمد بن مکرم، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1408ق.

_ المبدأ و المعاد، صدرالدین محمد شیرازی، مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354ش.

_ مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، صدرالدین محمد شیرازی، تحقیق و تصحیح:

حدوثی زمانی است، ولی باید تبیینی منسجم از حدوث زمانی عالم ارائه داد، به نحوی که در عین ابقای الفاظ متون دینی بر معنای ظاهر، به معنای دیگری دست پیدا کرد که حقیقت را نمایان کند و بر همین مبنا، برهان حرکت جوهری، راهی برای حفظ زمانی بودن حدوث، در عین نیل به معنای باطن است که بر طبق آن، چون ذات عالم ماده در سریان است و جسم طبیعی در ذات خود دارای بقایی نیست، بنا بر این، همه عالم ماده مسبوق به عدم زمانی است و در نتیجه حادث زمانی محسوب می‌شود^۱

نتیجه

معنای تأویل در بین قدما، به معنای تفسیر و معنای کلام، و در بین متأخران، به معانی مختلفی چون معنای مخالفِ با ظاهر لفظ، فهم معنای درونی و باطنی، شناخت وجود عینی و خارجی، به کار رفته است که با توجه به معنای لغوی تأویل، می‌توان معانی مختلف، تفسیر، ابتدا، پایان، عاقبت، حقیقت و... را با هم جمع کرد؛ یعنی آنچه در تأویل مهم است، این که مراد و مقصود اصلی مشخص شود. گاهی این مراد، از تفسیر مشخص می‌شود و گاهی مراد، معنای خلاف ظاهر، و گاهی معنای مرجوح و گاهی یک امر خارجی و گاه معنای باطنی است.

ملاصدرا از جمله دانشمندان علوم اسلامی است که به بحث تأویل توجه داشته و با اختصاص بخشی از آثار خود به روایات، به تأویل برخی از آنها می‌پردازد. ملاصدرا در استفاده از احادیث، بیشتر از احادیث صحیح السند و روایات معصومان علیهم السّلام استفاده نموده و در این موضوع، بر معنای ظاهری روایات پایبند بوده و از تأویل آنها بدون دلیل قطعی و یقینی دوری می‌نماید. صدرالمتألهین به دلیل اعتقاد به وجود باطن برای سخنان معصومان علیهم السّلام، با تأکید بر دو انگاره حقیقت و رقیقت، تأویل را به معنای ارجاع مراتب رقیقیه یا ظاهر، به معنای حقیقیه و باطن می‌داند و بر این مبنای فکری، به تأویل روایات پرداخته، و آن را در ادامه کمال بخشی و تتمیم معانی الفاظ و برای گذر از پوسته و رسیدن به مغز می‌داند. ملاصدرا این گونه تأویل را، پیروی از رهیافت‌های تأویلی راسخان در علم دانسته و عقیده دارد افراد با درجات متفاوت وجودی و ادراک، و بر حسب استعداد و طهارت باطنی، از طریق کشف و شهود می‌توانند به تأویل دست یابند؛ بنا بر این، صدرالمتألهین نه فقط ظاهرگرا است و نه تأویل‌گرا، و تأویلی را صحیح می‌داند که با حفظ معنای ظاهری روایات، معنای