61
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78

دین را به فارسی برگردانده‌اند. ترجمه متون اسلامی و شیعی به فارسی، از سده‌های گذشته تا کنون، جلوه‌های ویژه‌‌ای از ارادت ایمانی ایرانیان را به تصویر کشیده است.

در میان متون قدسی شیعیان، نهج البلاغه به لحاظ محتوا یکی از حدیث نامه‌‌های مهم است و به لحاظ صدور آن از مولای متقیان اهمیت دو چندان دارد؛ اما زبان و سبک ویژه این اثر - که دستور سخنوری و «آیین‌نامه بلاغت» است - با دیگر آثار حدیثی تفاوت بارز دارد و همین امر برگردان آن را با دشواری بیشتری همراه کرده است.

حتی کسانی که معتقد به ترجمه‌پذیری (translatabiliy) متون مقدس‌اند، به نیکی این نکته را در می‌یابید که هر مترجمی، هر چند سبک‌دست و توانا، گاه در پیچ و خم شیوه‌های بیانی پر رمز و راز و ایجازهای معجزه‌آسای نهج البلاغه دچار حیرت و ناتوانی می‌شود. به دلیل همین خصوصیت زیبایی شناختی و ویژگی‌های ناب هنری و صبغه غلیظ بلاغی این کتاب است که برخی به درستی گفته‌اند که ترجمه نهج البلاغه از ترجمه قرآن دشوارتر و دیریاب‌تر و دست ‌نایافتنی‌تر است.

یکی از موضوعاتی که در مطالعات ترجمه و ارزیابی ترجمه متون قدسی به فارسی مطرح است، مسئله «فارسی‌زدگی» است. فارسی‌زدگی آسیبی است که به عنوان یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی ترجمه به شمار می‌رود و هر اندازه ترجمه از این آسیب به دور باشد، به ترجمه‌ای پذیرفتنی و معیار نزدیک‌تر می‌شود.

رابطه زبان فارسی و عربی

تقریباً هیچ زبان زنده‌ای وجود ندارد که از دیگر زبان‌ها تأثیر نپذیرفته باشد. داد و ستد زبانی و وام‌گیری و وام‌دهی، لازمه پویایی زبان است و زبانِ مطلقاً سره، اگر وجود داشته باشد، زبان زنده نخواهد بود. عربی و فارسی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و به دلیل تعامل دو قوم ایرانی و عرب در گذر زمان، این دو زبان شاهد تأثیر و تأثراتی از یکدیگر بوده‌اند.

از لحاظ رده‌شناسی زبان‌ها، فارسی و عربی هم ریشه نیستند و یکی از این دو زبان، از مجموعه زبان‌های هند و اروپایی برآمده، و دیگری جزء خانواده زبان‌های سامی است. با این حال، این دو زبان به دلیل همسایگی جغرافیایی گویش‌وران آن و پاره‌ای مناسبات دیگر از دیرباز با یکدیگر در تعامل بوده‌اند. ارتباط فارسی و عربی ارتباطی دیرین و مربوط به سده‌های پیش از اسلام است.۱ شاهد این سخن وجود واژگان فارسی در سروده‌های شاعران جاهلی و

1.. در باره دیرینه پیشااسلامی رابطه این دو زبان از جمله، ر.ک: چالش میان فارسی و عربی؛ راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
60

آسیب فارسی زدگی در فهم احادیث با تاکید بر ترجمه‌های نهج البلاغه

علی خنیفرزاده۱

بدری واعظی آشتیانی۲

چکیده

در زبان فارسی وام‌واژه‌های بسیاری وجود دارد که از عربی به این زبان راه یافته، ولی پس از ورود به فارسی معنای جدیدی یافته است. این واژگان - که در این مقاله «کلمات فاعربی» خوانده شده‌اند - در هر دو زبان عربی و فارسی به همان شکل، یا با شباهت شکلی و شنیداری، وجود دارند، ولی معنایشان لزوماً یکسان نیست و از این رو، می‌توانند آسیب‌زا و موجب بدفهمی شوند؛ بدین ترتیب که برخی از مترجمان قرآن و حدیث هنگام مواجهه با این کلمات، معنای فارسی این کلمات به صورت ناخواسته به ذهنشان متبادر می‌شود.

در این پژوهش، پس از طبقه‌بندی انواع فارسی‌زدگی و بیان میزان شیوع هر کدام، شواهد در خور توجهی از فارسی‌زدگی در ترجمه‌های فارسی نهج‌ البلاغه به دست داده شده است. در هر مثال معنای اصیل عربی و نیز معنای تطور یافته فارسی به یاری منابع اصیل واژه شناسی مشخص شده است.

این پژوهش نشان می‌دهد که در نهج‌ البلاغه واژگانی وجود دارند که حتی در ترجمه‌های نامدار نهج‌ البلاغه، بر خلاف انتظار، برگردانی نادرست دارند.

کلیدواژه‌ها: واژه شناسی حدیث، مطالعات ترجمه، فارسی‌زدگی، نقد ترجمه‌های نهج البلاغه.

درآمد

فارسی‌زبانان از دیرباز دست به ترجمه متون قدسی زده و کتاب خدا و سخنان پیشوایان

1.. مدرس دانشگاه و دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه قرآن و حدیث.

2.. کارشناس ارشد علوم حدیث.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
    تاريخ انتشار :
    1394
تعداد بازدید : 13465
صفحه از 186
پرینت  ارسال به