ارزیابی «نقل به معنا» و «تصحیف» در الجامع الصغیر

مصطفی همدانی

چکیده

الجامع‌ الصغیر، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی موارد تصحیف و نیز میزان روش‌مندی کتاب مذکور در «نقل به معنا»ی روایات پرداخته است.

پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمّی و بر اساس نمونه‌ای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده، نگاشته شده است.

نتایج نشان داده است که با خطای پنج درصد می‌توان گفت سیوطی 49% از روایات الجامع الصغیر را نقل به معنا کرده است. از میان این تعداد، هشت درصد را به شکل نادرست نقل به معنا کرده است و 92% را به شکل درست نقل به معنا کرده و سهم تصحیف نیز در مجموع کتاب، کمتر از یک درصد است. در کنار این تحلیل کمّی، گونه‌های «نقل به معنا»ی نادرست و درصد هر یک نیز به تفصیل مورد بررسی کیفی و استدلالی قرار گرفته‌اند. به علاوه، سیوطی بر خلاف اعتقاد خود و نیز قاطبه اهل درایه عمل کرده است که معتقدند پس از تدوین جوامع روایی، نقل به معنا مطلقاً مجاز نیست.

کلیدواژه‌ها: نقل به معنا، تصحیف، الجامع الصغیر، سیوطی، معجم‌نگاری

مقدمه

جلال الدین عبدالرحمان سیوطی، عالم شافعی قرن نهم و دهم^۱ و یکی از حدیث‌دانان و کاوش‌گران اخبار و آثار است. تألیف ششصد جلد کتاب و رساله کوچک و بزرگ در حوزه‌های

پور، علوم حدیث، بهار ۱۳۹۱ش، شماره۶۳.

_«پیشه دهقان در ادب فارسی»، مجید آبادی، ماهنامه هنر و مردم، شماره ۱۷۹، 13۵۶ش.

_«دهقان»، احمد تفضیلی، نامه فرهنگستان، ترجمه: ابوالفضل خطیبی.

_«رابطه دو سویه زبان فارسی - عربی»، طوبی پاکیزه حق، کیهان فرهنگی، شماره 219، دی 1383ش.

_«قهرمان»، میر جلال کزاری، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 189.

_«کلمات فارسی در قدیمی‌ترین فرهنگ نامه عربی»، سید مهدی زرفانی،، شماره 171، زمستان 1389ش.

_«نکاتی در باره مقاله قهرمان»، سید احمد رضا قائم مقامی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 191.