99
فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78

است و برخی طبقات دارای اختلاف فاحشی با دیگر طبقات هستند.۱ بنا بر این سهم هر طبقه به تناسب حجم آن طبقه محاسبه و تخصیص داده شده است.

مقولات، رده‌ها و واحدهای تحلیل

مقوله در تحلیل محتوا عبارت است از فضایی که واحدها باید در آن طبقه‌بندی شوند. و ارزش تحلیل محتوا بر پایه مقولات آن است؛ چون مواد اصلی تحقیق را تشکیل می‌‌دهند.۲

در این تحقیق، مقولات بر اساس مبانی نظری ارائه شده در چارچوب نظری در باره نقل به معنا و انواع آن ایجاد شده‌اند. این مقولات این تحقیق در جدول شماره 1 ارائه شده‌اند.

پاره‌ای از مقولات - که همان آثار «نقل به معنا»ی نادرست باشد - نیز با مطالعه افراد نمونه کشف شده‌اند که در بخش دوم یافته‌های تحقیق ارائه خواهند شد.

تعاریف عملیاتی (Operational definitions) و دستورالعمل کدگذاری(analysis protocol)

مقصود از تعریف عملیاتی دستورالعمل کدگذاری است که عبارت از «مشخص ساختن حدود یک متغیر و تعیین حوزه عملیاتی آن، تعیین معیارها و ملاک تجربی و عملی به منظور اندازه‌گیری و سنجش آن متغیر است».۳ اصول کدگذاری در این تحقیق، دو در حوزه است: تعیین نقل به معنا بر حسب تعداد منبع اصلی - که بررسی نقل به معنا در این موارد با مراجعه به منبعی که سیوطی از آن نقل کرده است - انجام گرفته است و تشخیص آنها هم آسان است. حوزه دوم، تعیین «نقل به معنا»ی درست و نادرست است که بر اساس الگوی موجود در چارچوب نظری - که در این تحقیق تدوین شده است - انجام می‌گیرد.

1.. مثلاً طبقه اول - که حرف همزه است - دارای ۳۱۱۰ روایت است و در مقابل، طبقه دوم - که حرف باء است - تنها ۷۹ روایت دارد و طبقه‌ سی و دوم - که حرف ظاء است - تنها یک روایت دارد.

2.. روش‌های تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، ج۱، ص۳۱۶.

3.. روش‌ تحلیل ‌محتوا، ص۱۰۵.


فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
98

متن مورد بررسی، جامعه و نمونه

متن دو جلد کتاب الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، متن مورد بررسی و جامعه آماری در این تحقیق است.

در این پژوهش، نمونه به روش تصادفی ۱(random sampling) انتخاب می‌شود. از انواع روش‌های نمونه‌گیری احتمالی نیز نمونه‌گیری طبقه‌بندی (Stratification Sampling) ۲ انتخاب شده است. همچنین در انتخاب افراد هر طبقه، نمونه‌گیری منظم (systematic sampling) ۳ مورد استفاده قرار گرفته است.

میزان اطمینان۴ در این تحقیق، 95 درصد لحاظ شده است. از طرف دیگر، روش‌شناسان معتقدند برای اطمینان سطح 95 درصد _ که سطح اطمینان این تحقیق است _ چهارصد مورد برای نمونه کافی است۵ از این رو، میزان نمونه را نیز چهارصد روایت قرار داده‌ایم.

از آنجا که جلد اول کتاب دارای هیجده باب و جلد دوم دارای چهل باب است، بنا بر این در مجموع به نمونه‌گیری در 58 طبقه نیاز داریم. اما هر طبقه دارای تعداد مختلفی از روایت

1.. علت انتخاب این روش این است که یکی از مطمئن‌ترین روش‌های نمونه‌گیری است (تحقیق در علوم اجتماعی، ص۳۹۸)؛ زیرا همه اعضای تعریف شده در آن جهت انتخاب شدن شانس برابر دارند (روش‌های تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، ص۱۱۶) و نتایج این نمونه‌‌ها قابلیت تعمیم به کل جامعه مورد نظر را دارد (مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، ص۱۲۳).

2.. علت استفاده از این نمونه‌گیری در چند امتیاز آن است که باعث افزایش اعتبار بیرونی تحقیق (قابلیت تعمیم) می‌شوند: اولاً، به علت کمتر بودن واریانس داخل طبقات از واریانس کل جامعه نسبت به تصادفی ساده، احتمال خطای نمونه‌گیری را بیشتر کاهش می‌دهد. (ر.ک: تحقیق در علوم اجتماعی، ص۴۴۷؛ گلوگاه‌های پژوهش در علوم اجتماعی، ص۹۴) ثانیاً، ابواب کتاب الجامع‌ الصغیر همگون نیستند و گاهی طبقه‌ای صدها روایت دارد و گاهی چند ده روایت؛ بنا بر این نمونه‌گیری ساده و سیستماتیک هیچ کدام نمی‌توانند نمونه‌ای معرف و قابل تعمیم به گل جامعه (کل کتاب) به دست دهند. ثالثاً، می‌توان برای هر طبقه برآورد جداگانه‌ای از پارامترهای جامعه به دست آورد (گلوگاه‌های پژوهش در علوم اجتماعی، ص۹۳).

3.. نمونه‌گیری منظم، در مواردی دقیق‌تر از نمونه‌گیری ساده است. در نمونه‌گیری منظم (سیستماتیک) هر عنصر k ام در کل فهرست انتخاب می‌شود تا در نمونه گنجانده شود. و k عبارت است از فاصلۀ دو نمونه که بر حسب تعداد نمونه محاسبه می‌شود (تحقیق در علوم اجتماعی، ص۴۴۵).

4.. در منابع روش تحقیق، آلفا(α) که همان سطح خطای نمونه‌گیری است که محقق در نظر می‌‌گیرد را در سطح اطمینان %۹۵، و در بازۀ %۱ تا %۱۰ قابل قبول می‌دانند (پیمایش در تحقیقات اجتماعی، ص۷۸)؛ بلکه برخی روش‌شناسان سطح احتمال خطا‌پذیری را ۱۰ درصد را نیز صحیح می‌دانند (روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی با تأکید بر علوم تربیتی، ص۱۱۹).

5.. پیمایش در تحقیقات اجتماعی، ص۷۸.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمی - پژوهشی علوم حدیث شماره78
    تاريخ انتشار :
    1394
تعداد بازدید : 13427
صفحه از 186
پرینت  ارسال به