نفس پدید می‌آید و گاهی نمود ظاهری در رفتار فرد نیز پیدا می‌کند و با قصد که مرحله بعدی از آن تفاوت دارد.۱
خطیئه از ریشه خطأ، گرایش‌ها و واکنش‌های ناخواسته یا خطاهای غیر عمدی۲ را گویند که اراده در پدیداری آنها نقش جدی نداشته و بیشتر جنبه غریزی و تکوینی داشته یا از غفلت ناشی می‌شوند؛ برای نمونه، میل به زنان برای ارضای جنسی، از جمله گرایش‌های غیر ارادی است که در همه مردان وجود دارد و نمی‌توان اصل آنها را انکار کرد، ولی مهار آنها اختیاری، لکن دشوار است. دشواری گریز آدمی از خطا در منش و رفتار تا حدی است که در روایتی آحاد فرزندان آدم به خطاپذیری توصیف شده‌اند:
۰.كل بنی آدم خطأ و خیر الخطائین التوابون.۳
در حالی که ذنب معادل اثم، معصیت و جرم بوده۴ و با آگاهی و اراده انجام می‌شود. ارتکاب ذنب با دلیل عصمت انبیا ناسازگار است. از این رو، روایت «ما أذنب یحیی ذنبا قط»۵ بر آن تأکید نموده است. حال معنای نفی «همّ خطیئه» از یحیی علیه السلام در روایات چیست؟ دو احتمال در معناشناسی آن قابل طرح است:
1-2-4. برخورد با زن
مقصود روایت نفی خطا به مفهوم گرایش‌های طبیعی انسان از یحیی علیه السلام نیست؛ زیرا تمایلات انبیا به سان دیگر انسان‌ها بوده و از این بُعد تفاوتی با دیگران ندارند. به نظر می‌آید مقصود، نفی خطای رفتاری ناخواسته از یحیی علیه السلام است و پیوندی میان«لا هم بإمرأة» با نفی خطای از وی وجود دارد. به سخن دیگر، این دو در یک سیاق بوده و ترکیب دوم، خاص و تفسیری از خطای مقصود در بخش اول روایت است. ابهام در تبیین مفهوم زن در ترکیب «لا هم بإمرأة» است. آیا مفهوم کنایی آن آهنگ ارضای جنسی با ازدواج است یا منظور ارتباط غیر جنسی یحیی علیه السلام با زنی خاص بوده است؟
شاید در ابتدای امر چنین ادعا شود که از همنشینی همّ با امراة همان معنای ارضای
1.. ر.ک: «و هَمَّ بالشیءَ یهمُ هَمّاً: نواه وأ َرادَه و عزَم علیه» (لسان العرب، ج۱۲، ص۶۲۰)؛ نیز ر.ک: الصحاح، ج۵، ص۲۰۶۱؛ مجمع البحرین، ج۶، ص۱۸۷.
2.. «خطِئَ خِطْأً من باب عَلِمَ، وأَخْطَأَ بمعنی واحد لمن یذنب علی غیر عمْدٍ» (تاج العروس، ج ۱، ص۱۴۶).
3.. و روایت «ما أحد إلا قد أخطأ و هم بخطیئة لیس یحیی بن زکریا» (غریب الحدیث، ج ۲، ص۷۱۹).
4.. العین، ج۸، ص۱۹۰؛ الصحاح، ج۱، ص۱۲۹؛ الفروق اللغویه، ص۲۴۵.
5.. تفسیر القرآن (صنعانی)، ج۳، ص۶.
