بازيابى متون كهن امامى در آثار شيخ صدوق - صفحه 7

كه او مطرح كرد ، كمتر مورد پذيرش است اما به طرح مسئله مهم كتابت و شيوه هاى آن در قرون اوليه منتهى شد.
در هر حال اين مسلّم است كه تدوين به صورت ابتدايى ، حداقل از اواخر دوران اموى و اوايل عصر عباسى آغاز شده است. اين مكتوباتِ ابتدايى در اختيار محدثان بعدى بوده و در تأليف آثارشان مورد استفاده بوده است. اما روش متداول در ميان محدثان در نقل از اين گونه متون ، تنها اتصال اسناد خود به سلسله روايت اين آثار است و اين دشوارى را در شناسايى اين گونه متون فراهم آورده است. يكى از عالمان پر اثر اماميه كه از اين گونه آثار در تأليفات خود فراوان بهره برده ، محمد بن على بن حسين مشهور به شيخ صدوق است ۱.
گفته شد كه عالمان قرن سوم و چهارم به هنگام نقل از متون قرن اول و دوم ، سلسله سند خود را ، همراه با سلسله سند مؤلف كتاب به امام يا راوى ديگر ، به آن آثار متصل كرده اند. ۲ عدم تمايز ميان سلسله سندها ، شفاهى بودن روايات و مكتوب شدن آنها را در زمانى متأخرتر به ذهن متبادر مى كند. اما اگر با توجه به اين موضوع به كتاب هاى رجالى و متون حديثى مراجعه كنيم ، مى توانيم بخش هايى از متون كهن را از آثار قرن چهارم و پنجم ، بويژه آثار شيخ صدوق استخراج كنيم. نمونه هايى كه در اين جا آورده شده ، تنها مثالى از اين موضوع است.

1.مواردى نيز وجود دارد كه شيخ صدوق خبرى را از مؤلف اثرى نقل كرده است كه اين موارد نيز بايد در اين بخش ذكر شود. مهم ترين مثال از اين دست ، نقل شيخ صدوق از كتاب المواعظ و الزواجر تأليف ابواحمد عبداللّه بن سعيد عسكرى (متوفى ۳۸۲ق) است. معانى الاخبار ، ص ۳۶۰ ـ ۳۶۲. اين مطالب در الطرائف (ج ۲ ، ص ۴۱۷) نيز آمده است. در سلسله سند تصحيح شده در الطرائف تصحيفاتى وجود دارد. درباره كتاب المواعظ و الزواجر بنگريد به اتان كلبرگ ، كتاب خانه ابن طاووس ، ص ۳۷۷ ـ ۳۷۹ ، ۶۰۶ ـ ۶۰۷ .

2.خوشبختانه اينك تأليف مهم آقاى سيد حسين مدرسى با عنوان ميراث مكتوب شيعه از سه قرن نخستين هجرى ، ترجمه سيد على قرائى و رسول جعفريان (قم ، ۱۳۸۳ش) به چاپ رسيده و در اين كتاب از اين جهت به آثار شيخ صدوق توجه كاملى شده است. برخى از موارد مهم كه ايشان اشاره كرده اند ، چنين است: ۱ . كتاب المسائل التى اخبر بها امير المؤمنين اليهودى تأليف حارث بن اعور همدانى كه متن كامل آن در خصال شيخ صدوق (ج ۲ ص ۳۶۵ ـ ۳۸۲) آمده است (مدرسى ، ص ۹۰) . ۲ . اختلاف الناس فى الامامة تأليف هشام بن حكم كه متن كامل آن در كتاب كمال الدين و تمام النعمة ، شيخ صدوق (ج ۱ ، ص ۳۶۲ ـ ۳۶۸) آمده است (ميراث مكتوب شيعه ، ص ۳۲۳ ـ ۳۲۴ با قيد احتمالاً) .

صفحه از 33