2 . معارف بى مانند قرآن از پيامبر اُمّى

از ديگر وجوه اعجاز قرآن اين است كه به نكته ها و اشارات علمى آيات قرآن در اسرار آفرينش ، دقت كنيم ، كه چقدر دقيق اند ، و يا معارف و ارزش هاى متعالى كه در قرآن با زيبايى خاص مطرح شده است ، معارفى مانند: قرآن و فلسفه ى تاريخ ، انسان از ديدگاه قرآن و... كه اگر با عمق جان بدان ها بنگريم ، اعجاز قرآن و وحيانى بودن قرآن كاملاً بر ما روشن مى شود. ^۱
اكنون براى بررسى ديدگاه علّامه فضل اللّه درباره اعجاز ، آيه هاى 23 و 24 سوره مباركه بقره را مورد بررسى قرار مى دهيم . ايشان ذيل اين آيات به جنبه هاى مختلف آيات قرآن پرداخته اند ، از جمله اين كه در اين دو آيه ، قرآن اوج مبارزه طلبى خود را به نمايش مى نهد. قرآن از روح حماسى و غيرت عرب استفاده كرده است و تا آخرين درجه ممكن اين روح را به جوش و خروش آورده است . قرآن در «تحدّى» مرحله بندى داشته است؛ در ابتدا از مشركين خواست اگر مى توانند مثل قرآن را بياورند ، بدون آن كه مقدار آن را مشخص كند (اسراء ، 88) ؛ سپس آن را به ده سوره كاهش داد (هود ، 13 و 14) ؛ و در نهايت در اين آيه از سوره بقره به آوردن يك سوره تحدّى كرده است . معلوم است كه مبارزه با يك سوره كوچك مثل كوثر چندان براى مشركينِ زبان آور دشوار نمى نمود .
قرآن بدين ترتيب تمام راه هاى عذر مشركين را بسته است و از اين راه به آنها فهمانده است كه قرآن ثمره تلاش بشرى نيست تا بتوانند با آن هماوردى كنند (ج 1 ، ص 174) .
ايشان اعجاز بيانى قرآن را راز هماوردى قرآن و اعجاز آن مى داند. وى معتقد است : اعجاز قرآن در اعجاز بيانى آن نهفته است ، به گونه اى كه بيان يك كلمه و جايگاه آن در جمله ، داراى والاترين و برترين درجه هنرمندى و زيبايى و رسايى است ؛ يعنى همه جوانب كلمه ، آيه ، موضوع و حالتى كه به انسان دست مى دهد در امتداد و جريان يك زندگى است و ميان حركت كلمات و نوع حروف و حالتى كه به انسان دست مى دهد هماهنگى كامل برقرار است. واژه واژه قرآن را سرچشمه گرفته از چشمه روان زندگى