«المحنه» بيان مى نمايد. گرايشى كه بر حسب اشاره شهيد صدر به آن ، همچون طوفانى شديد و ويرانگر ، بر هر چه كه نو و با ديد جديد باشد مى تازد.
با اين سخنان قصد نداريم دوباره به بيان رنج ها و مشقت هايى بپردازيم كه شهيد صدر تحمل كرد تا بتواند شيوه هاى كار فكرى هم عصرانش را به گونه اى متحول كند تا پاسخ گوى نيازهاى جامعه اسلامى و همسو با دستاوردهاى دوران جديد باشد.
در اين جا نمى خواهيم مطالبى را كه عموما در مورد دستاوردهاى ماندگار ايشان در عرصه انديشه بشرى نوشته شده ارائه كنيم ؛ و نيز قصد نداريم ثابت كنيم كه با شهادت شهيد صدر ـ در سنى كه به اوج قلّه بالندگى و بازدهى فكرى رسيده بود ـ نقش او در حمايت و تحكيم علم و دانش از دست رفت. بله ، قصد بيان همه اينها را نداريم زيرا در شرح حال شگفت انگيز ايشان ^۱ مطالبى آمده كه ما را از بيان دوباره در اين جا بى نياز مى گرداند ، ولى هدف ما در اين جا برانگيختن عواطف و احساسات دلباختگان انديشه والا و دستاوردهاى پر بار شهيد صدر است. زيرا مقالات ، بحث ها و كتب ما كاملاً از بيان نقش امام صدر در علم «دراية الحديث» و «رجال» تهى است.
در اين مقاله اشاراتى گذرا به آنچه كه شهيد صدر در علم رجال وارد نموده خواهيم داشت ، همچون «نظريه تعويض» كه تعداد اندكى از پژوهشگران و محققان به آن پرداخته اند .
بى شك نظريه «تعويض» با وجود اهميتش ، صورت روشنى از تلاش هاى شهيد صدر در اين زمينه مهم پژوهش را ، به دست پژوهندگان نمى دهد؛ با اين كه خود اين نظريه به جهت اهميت بالايى كه در علم رجال دارد نيازمند بحث ها و بررسى هاى عميق از جانب متخصصين اين فن است.
بيان آن تلاش ها نسبت به ديگر كارهاى ايشان در درجه اول اهميت و توجه قرار دارد ، بويژه آن كه پژوهشگران و محققان در نوشتارهاى خود در مورد انديشه شهيد صدر به بسيارى از جنبه هاى فكرى ايشان پرداخته اند و درهاى بسيارى را كوفته اند جز