ديدگاه‏هاى نوين شهيد صدر در باب دو دانش دراية الحديث و رجال - صفحه 154

ابزارهاى ابتكارى و تحول يافته فرقى لحاظ نشده است ، حال آن كه شخص مبتكر غير از شخص تحول ساز است . پس بهتر آن است كه ابتكارات شهيد صدر ، قسم سومى به شمار رود.
در برخى از تحولات و تغييرات غير متعارف و غير معمولى كه شهيد صدر در ابزارهاى رايج در بحث ايجاد كرده است نوعى جهش كيفى خاص وجود دارد كه از آن تحول ، نوعى ابتكار مى سازد ، ولذا تحول و ابتكار در اين جا دو امر مجزا نيست ؛ منظور از تحول در اين جا چيزى است كه با مطالب پيش از خود متفاوت باشد و در آن ، نوآورى و تازگى به چشم آيد؛ نه تحولى تقليدى كه صرفا در آن به عرضه و بيان يكسرى مطالب اكتفا شده باشد ، و يا تحولى كه خالى از اصطلاحات و تعبيرات زيبنده و تهى از نوآورى باشد. اگر اين گونه باشد ابتكار خواهد بود. همچنان كه در بررسى و تحقيق ابزارهاى بحث شهيد صدر در قسم دوم ، به آن خواهيم پرداخت.
به هر حال قسم اول ابزارهاى بحث ـ علاوه بر منابع اصلى علم رجال شيعه اماميه ـ منابع اصلى و اساسى بحث نزد شيعه در عرصه روايت و درايت علوم احاديث شريفه نيز شامل مى شود ؛ همچنين منابع دست دوم علم رجال نيز به عنوان شاهد و ياور ، در اين قسم واقع مى شود . اين منابع گاهى به جهت در بر داشتن برخى نكات علمى ، به درجه اى مى رسند كه با منابع اصلى از نظر اعتماد برابرى مى كنند ، و چه بسا در حالات و شرايط ويژه اى ، به جهت ويرايش خاص و بازنگرى و تحقيق ، بر آن منابع پيشى مى گيرند.
در اين جا ضرورتى ندارد همه آنها را بيان نمائيم چرا كه منظور از منابع اصلى و دست دوم در اين عرصه علمى پوشيده نيست؛ زيرا مى توان منابع اصلى را به نسل پايه گذار و مؤسس اين بحث ، و منابع درجه دوم را به نسل هاى تتمه نگاران ، جوامع نگاران و محققان و بازنگران منحصر نمود ؛ ولى آنچه در اين جا حائز اهميت است تأكيد بر اين نكته است كه از نظر شهيد صدر هيچ منبعى وجود ندارد كه همه مطالبش مطلقا صحيح باشد ، و تنها مى توان با استفاده از فكر و دقت نظر در تمام مواردى كه داخل در حوزه استدلال است ، نسبت به سلامت و صحت آن اطمينان شخصى حاصل كرد ؛ و نبايد

صفحه از 168