از آن جا كه تحليل دقيق حوادث آخرالزمان ، به شناخت و آگاهى از آن شرايط نياز دارد ، دقت در چنين روايات ، بسيار لازم و ضرورى است؛ چرا كه اوضاع در آن زمان ، آن چنان پرفتنه است كه بازشناسى حق از باطل دشوار مى شود ، و همين ضرورت ، نگارنده را بر آن داشت تا به بررسى اين قبيل اخبار بپردازد.
از جمله اين اخبار خطبه 138 نهج البلاغه است كه در آن عباراتى وجود دارد كه بسيارى از شارحان ، مقصود از اشاره هاى اميرالمؤمنين على عليه السلام در آن خطبه را با شرايط آخرالزمان منطبق مى دانند؛ هر چند در خود عبارات ، قرينه روشن و آشكارى مبنى بر ارتباط آن با آخرالزمان وجود ندارد. اين جستار در پى آن است تا ضمن نقل اقوال شارحان ، به نقد و بررسى آنها نيز بپردازد.
اين خطبه در واقع از سه بخش جداگانه تشكيل شده كه فراز بخش اول عبارت است از :
يَعطِفُ الهَوَى عَلَى الْهُدى إذا عَطَفُوا الْهُدَى عَلَى الهَوَى و يَعطِفُ الرَّأيَ عَلَىَ الْقُرآنِ إذا عَطَفُوا الْقُرآنَ عَلَى الرَّأْي
اين بخش ذيل عناوين جدال آخرالزمان ، شيوه عملى منجى و امام آخرالزمان مورد بحث قرار مى گيرد.
بخش ديگر كه عبارت است از :
حَتّى تَقُومَ الْحَرْبُ بِكُمْ عَلَى سَاقٍ بادِيا نَوَاجِذُهَا مَمْلُوءَةٌ أَخْلَافُهَا حُلْوا رَضاعُهَا عَلْقَمَا عَاقِبَتُها . أَلا وَ في غَدٍ ـ وَ سَيَأْتى غَدٌ بِما لا تَعْرِفُونَ ـ يَأْخُذُ الْوَالِى مِنْ غَيْرِها عُمّالَها عَلَى مَساوِى ءِ أَعْمالِها وَ تُخْرِجُ لَهُ الاَْرْضُ أَفالِيذَ كَبِدِها وَ تُلْقِي إِلَيْهِ سِلْما مَقالِيدَها فَيُرِيْكُمْ كَيْفَ عَدْلُ السِّيرَةِ وَ يُحْييِ مَيِّتَ الْكِتابِ وَالسُّنَّةِ
بخش دوم ذيل عناوين نشانه هاى آخرالزمان و اصلاحات موعود بررسى مى شود.
و بخش سوم نيز عبارت است از :
كَاَنّى بِه قَدْ نَعَقَ بِالشّامِ وَ فَحَصَ بِراياتِه فِي ضَواحِىَ كُوفَانَ فَعَطَفَ