سير تحوّل شعر مهدوى

شعر مهدوى، مانند همه پديده هاى اجتماعى، از تحوّل در طول چهارده قرن تاريخ اسلام برخوردار بوده است. اين تحوّل را هم در بُعد كمّيت شاهد هستيم و هم در محتوا و مضمون.

در بُعد كمّيت، وقتى به پيشينه شعر فارسى نگاه مى كنيم، از قرن پنجم - كه آغاز شعر فارسى است - تا ابتداى قرن چهاردهم، بر اساس آثارى كه در ابتداى اين نوشته معرفى شد و يافته هاى ما، با اين نتايج مواجهيم كه البته نمى توان آن را آمار قطعى به حساب آورد:

قرن ششم: يك شاعر ( قوامى رازى)؛

قرن هفتم: دو شاعر ( عطار، نظامى گنجوى)؛

قرن هشتم: شش شاعر (ابن يمين، حافظ، حسن كاشى، حمزه كوچك، خواجوى كرمانى)؛

قرن نهم: ده شاعر (آذرى طوسى، ابن حسام، جعفرى فراهانى، امير نصرت رازى، اشرف شروانى، شاه نعمت اللَّه، قاسم انوار، كمال غياث شيرازى، لطف اللَّه نيشابورى، هلالى)؛

قرن دهم: هشت شاعر (اهلى شيرازى، بابا فغانى شيرازى، صدقى استرآبادى، شعبان كاشى، وحشى بافقى، فناى شيرازى، دوانى، نظام الدين استرآبادى)؛

قرن يازدهم: شانزده شاعر (حسينى فراهانى، حكيم شفايى، سليم تهرانى، طالب آملى، فيض كاشانى و فياض و...)؛

قرن دوازدهم: دوازده شاعر (اثر شيرازى، آذر بيگدلى، جوياى تبريزى، حزين لاهيجى، ملّا رفيع قزوينى، جوياى كشميرى، و ...)؛

قرن سيزدهم: ۲۴ شاعر؛

قرن چهارده، يكباره آمار به حدود دويست شاعر مى رسد.

همين سير صعودى را در شعر عربى نيز شاهد هستيم.

از قرن اوّل تا قرن يازدهم قمرى آمار شاعران بدين قرار است:

قرن اول: يك شاعر (امام على عليه السلام )؛

قرن دوم: هفت شاعر (امام صادق عليه السلام ، زيد بن على، سيدِ حِميَرى، سفيان بن مصعب، كميت، مصعب بن وهب، الورد بن زيد)؛

قرن سوم: هشت شاعر (امام رضا عليه السلام ، دِعبِل، ابو تمام، ابن رومى، خوافى، حزينى، اسلم، محمد بن اسماعيل بن صالح)؛

قرن چهارم: پنج شاعر (ابو فراس حَمدانى ، زاهى ، صاحب بن عَبّاد ، كَشاجِم ، محمد بن حبيب )؛

قرن پنجم: يك شاعر (سيّدِ رضى)؛

قرن ششم: يك شاعر (خصفكى)؛

قرن هفتم: هفت شاعر (ابن ابى الحديد، ابن عربى، قونوى، عامر بن عامر، اربلى، عمر بن شجاع الدين موصلى، ابن طلحه شافعى)؛

قرن هشتم: يك شاعر(خليعى)؛

قرن نهم: دو شاعر (ابن عرندس، بسطامى)؛

قرن دهم: دو شاعر (فضل بن روزبهان، ابن طولون)؛

قرن يازدهم: دو شاعر (شيخ بهايى، سيّد على خان)؛

قرن دوازدهم: يك شاعر(سيّد عباس عاملى)

قرن سيزدهم: چهار شاعر(احمد عطار، قفطان، حويزى، آل كمونه)؛[۱]قرن چهاردهم و پانزدهم قمرى، آمار شاعران، يكباره به حدود پانصد تن مى رسد.

مشابه اين تحوّل را در بُعد محتوا و مضمون هم مى بينيم. تا پيش از دوره معاصر، مضمون اشعار عمدتاً بر محور توصيف امام مهدى، شِكوه از نابه سامانى هاى روزگار و احياناً تشبيه ممدوحان شعرا (يعنى پادشاهان) به امام مهدى مى چرخد؛ امّا در دوره معاصر به اين مضامين، درون مايه هاى جديدى همچون پرداختن به فلسفه غيبت، مصلح جهانى، دادگسترى، نوّاب عامه و ... افزوده مى گردد.

روشن است كه اين دگرگونى، با تحوّلات فكرىِ صورت گرفته در جهان مدرن (پيش رفته) بى ارتباط نيست؛ چنان كه نبايد شرايط منطقه اى را نيز ناديده گرفت. به هر رو، شاعران شيعى اى كه در عراق و دوره حكومت و استبداد صدام به سر مى بردند، با شاعران شيعى در دوره پس از سقوط صدام، گفتمانى متفاوت دارند، چنان كه شاعران شيعى عراق با شاعران شيعى در دوره انقلاب اسلامى و جمهورى، اسلامى ادبيات يكسانى ندارند.