اصلاح میان مردم
اللّهُمّ... ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... إصلاحِ ذاتِ البَينِ.[۱]
نکته ای که در تبیین این فراز وجود دارد این است که در بعضی از روایات مثل همین دعا توصیه به «اصلاح ذات البین» شده است و در بعضی از روایات توصیه به «صلاح ذات البین» شده است، مانند آنچه در توصیه امیر المؤمنین (علیه السّلام) به امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) آمده است که فرمود:
اوصيكُما و جَميعَ وُلدي و أهلي و مَن بَلَغَهُ كِتابي بِتَقوَى اللّهِ و نَظمِ أمرِكُم و صَلاحِ ذاتِ بَينِكُم؛ فَإِنّي سَمِعتُ جَدَّكُما صلى الله عليه و آله يَقولُ: صَلاحُ ذاتِ البَينِ أفضَلُ مِن عامَّةِ الصَّلاةِ وَ الصِّيامِ.
[۲]
شما و همه فرزندان و خانواده‌ام را و هر كس را كه اين نامه‌ام به او مى‌رسد، به تقواى الهى، نظم در كارها و آشتى دادن ميان خودتان سفارش مى‌كنم. همانا از جدّتان شنيدم كه مى‌فرمود: آشتى دادن ميان افراد از همه نماز و روزه بهتر است.
دو نکته در اینجا قابل بررسی است:
نکته اول این است که فرق صلاح ذات البین و اصلاح ذات البین چیست؟ و نکته دوم چرایی اهمیت این امر است به گونه ای که از نماز و روزه هم با فضیلت تر است.
در پاسخ سؤال اول می گوییم: صلاح به معنای این است که بین خود افراد، سازش و صلح و دوستی باشد؛ ولی اصلاح یعنی اگر دیگران با همدیگر قهر کردند و اختلاف داشتند، میان آنها آشتی و صلح بر قرار کند. به تعبیر دیگر، صلاح رفتار درونی و حالت پیشگیرانه دارد، اما اصلاح رفتار بیرونی و نوعی درمان است. اگر افراد به گونه ای رفتار کنند که همواره میانشان صلح و آشتی بر قرار باشد، اختلافی پیش نمی آید که نیاز به اصلاح باشد. پس صلاح ذات البین، پیشگیری است و اصلاح ذات البین درمان است.
اما در مورد اهمیت صلاح میان افراد، در روایتی که از امیر مؤمنان (علیه السّلام) نقل شده است، این کار از عوامل و عناصر سعادت کامل دانسته شده است:
مِن كَمالِ السَّعادَةِ السَّعيُ في صَلاحِ الجُمهورِ.
[۳]
از كمال نيك‌بختى، تلاش در جهت صلاح همگان است.
توجه به نتایج و آثار وحدت جامعه و اختلاف نداشتن افراد جامعه، اهمیت صلاح و اصلاح ذات البین را مشخص می کند و معلوم می شود چرا این کار از نماز و روزه هم با فضیلت تر است، زیرا وقتی وحدت کلمه باشد، زمینه تداوم حکومت اسلامی هم وجود دارد؛ اما اگر اختلاف ایجاد شد، اساس حکومت از هم می پاشد و جایی برای اجرایی شدن دیگر احکام اسلام از جمله نماز و روزه باقی نمی ماند. از همین روست که دشمن از ابتدا به دنبال ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده و همواره در این جهت تلاش می کند، و در مقابل، وظیفه ما ایجاد همدلی و صلح و آشتی میان افراد است.
